Vấn đề di dân, sự suy giảm tỷ trọng đóng góp vào tổng sản phẩm quốc nội, tốc độ đô thị hoá chậm... là những vấn đề ĐBSCL đang gặp phải và khó có thể tìm ra giải pháp trong bối cảnh tình hình dịch bệnh, biến đổi khí hậu (xâm nhập mặn, hạn hán...) diễn ra ngày càng nghiêm trọng.
Ngày 14/12, tại TP. Cần Thơ, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chính thức công bố Báo cáo Kinh tế Thường niên ĐBSCL 2020. Báo cáo được thực hiện dưới sự điều phối của VCCI, hợp tác cùng các chuyên gia thuộc Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright và nhiều chuyên gia đầu ngành về các lĩnh vực then chốt của vùng ĐBSCL. Báo cáo vừa được hoàn thành sau hơn một năm hợp tác nghiên cứu, thực hiện.
Một trong những vấn đề quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của ĐBSCL được báo cáo đề cập đến là vấn đề di dân. Theo báo cáo, trong giai đoạn 2009 - 2019, ĐBSCL có tỷ lệ nhập cư thấp nhất và tỷ lệ xuất cư cao nhất so với các khu vực khác trong cả nước. Đây là vùng kinh tế duy nhất có tỷ lệ tăng dân số bằng 0% trong giai đoạn này.
Báo cáo chỉ ra: "số lượng dân rời khỏi ĐBSCL trong thập niên vừa qua là gần 1,1 triệu người, lớn hơn dân số của một số tỉnh trong vùng và tương đương với số tăng dân số tự nhiên của cả vùng. Do đó, so với trước đó 10 năm, dân số vùng ĐBSCL gần như không đổi". Theo kết quả điều tra dân số và nhà ở, năm 2009, ĐBSCL có số dân là 17,2 triệu người, gần như không tăng khi năm 2019 là 17,3 triệu người.
Báo cáo cũng cho thấy khoảng cách giữa tỷ lệ dân số đô thị của ĐBSCL và cả nước đang ngày càng gia tăng. Trong 10 năm, trong khi tỷ lệ đô thị hoá của cả nước tăng từ 29,6% lên 34,4% thì chỉ số này của ĐBSCL chỉ tăng nhẹ, từ 22,8% lên 25,2%.
Một vấn đề khác cũng được báo cáo đưa ra đó là vai trò kinh tế của ĐBSCL đang giảm dần so với các vùng khác trong cả nước trong ba thập kỷ qua. Các chỉ số nghiên cứu cho thấy đóng góp của vùng vào tổng sản phẩm quốc nội trong vài thập kỷ qua giảm mạnh. Nếu như năm 1990, GDP của TP.HCM chỉ bằng 2/3 so với ĐBSCL thì hai thập niên sau, tỷ lệ này đã đảo ngược và duy trì đến hiện nay.
Theo báo cáo, nguyên nhân của sự suy giảm vai trò kinh tế này là do ĐBSCL đảm nhận việc đảm bảo an ninh lương thực cho cả nước. Điều này khiến đồng bằng phải tập trung vào sản xuất nông nghiệp và sản xuất lúa gạo, dẫn tới sự chậm trễ trong việc chuyển đổi sang các hoạt động sản xuất có năng suất cao hơn.
Theo báo cáo, hoạt động sản xuất công nghiệp quan trọng nhất ở ĐBSCL là chế biến thuỷ hải sản, tuy nhiên, ngành công nghiệp này lại có tốc độ tăng trưởng khiêm tốn, các hoạt động sản xuất công nghiệp khác khá trầm lắng. Cùng với đó, những hạn chế về cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hệ thống giao thông kết nối với khu vực Đông Nam Bộ cũng là một "nút thắt" khiến sản xuất công nghiệp của đồng bằng gặp trở ngại.
Những tụt hậu trong sự phát triển kinh tế - xã hội của ĐBSCL đặt ra yêu cầu cấp thiết về mô hình phát triển bền vững mới. Tình trạng biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng khắc nghiệt, hệ thống các đập thuỷ điện được xây dựng ở các nước thuộc khu vực thượng nguồn sông Mê Kông cùng những tác động do hoạt động khai thác tài nguyên không hợp lý trong nội vùng đang khiến đồng bằng phải chịu những tổn thất nặng nề.
Tường Vân
