Nữ nhi cầm đầu Nghĩa dũng quân, chí đồng tri kỷ với Trưng Vương. Phu phụ quyên thân đền đáp Chúa, hồn thiêng ở lại giữ nước non. (Hoàng Mai)
Nữ tướng oai hùng giữ Cấm binh (2)
Được tấn phong công chúa Anh Bình (3)
Kết nghĩa chị em Vương nhà Việt (4)
Thành thân phu phụ tướng quân Đinh (5)
Lãng Bạc phá trùng vây giặc Bắc (6)
Cấm Khê bảo vệ Chúa quên mình (5)
Thà chết không cam nô lệ Hán
Thản Sơn còn mãi bóng anh linh (6)
08.2021
Đông Quan
____________
(1) Nái Sơn (?-43) là một nữ tướng tài của Trưng Vương, họ Hồ. Bà là chỉ huy quân cấm vệ của Vua. Bà còn có tên là Nái Sơn công chúa và Quý Lan.
(2) Bà vốn quê ở khu vực nay thuộc huyện Chí Linh (tỉnh Hải Dương), sau mới di cư đến trang Tinh Luyện (nay thuộc huyện Lập Thạch, tỉnh Vĩnh Phúc)
(3) Năm 40 bà tham gia cuộc khởi nghĩa của Trưng Vương đánh đuổi giặc Hán. Bà đã kết nghĩa chị em với Trưng Vương. Sau khi nước nhà giành độc lập bà được Trưng Vương phong làm An Bình Công chúa và còn đứng ra tác hợp cho bà với tướng quân họ Đinh quê ở Đào Khê
(4) Năm 42 nhà Hán sai Phục Ba tướng quân Mã Viện đem quân tái xâm lăng nước ta. Bà luôn luôn sát cánh bên cạnh Trưng Vương chống giặc.
(5) Năm 43 quân Hán tiến đánh Trưng Vương ở Lãng Bạc. Trưng Vương lui quân về Cấm
Khê. Trên đường rút lui Trưng Vương hết quân, chỉ còn một mình công chúa An Bình đi
theo. Sau khi Trưng Vương hy sinh bà đã an táng cho vua. Sau đó bà tuẫn tiết ở Thản
Sơn, không chịu bị giặc bắt.
(6) Nữ anh hùng Nái Sơn hiện được thờ phụng ở Liễn Sơn, huyện Lập Thạch, Vĩnh Phúc.
Bà còn được thờ ở các miếu Khuôn, Đáp, Cầu, đình Thản Sơn và ở làng Tĩnh Luyện. Dân ở Tĩnh Luyện còn gọi bà là Từ Hiên Công chúa.
