Tổng thống đầu tiên được sinh ra tại quốc đảo Đài Loan, ông Lý Đăng Huy đã qua đời ở tuổi 97 vào ngày 29/10 tại bệnh viện Đài Bắc sau khi nhập viện từ tháng Hai vì các vấn đề về tim mạch, theo Associated Press.
Tổng thống Lý Đăng Huy nổi tiếng về lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc và niềm đam mê bất khuất về sự tự do dân chủ. Ông đã truyền cảm hứng cho những lãnh đạo tiếp nối của mình.
Cựu Tổng thống Lý Đăng Huy đã luôn hoạt động tích cực cho đến cuối đời. Rất ít nhân vật chính trị ở Đài Loan có thể có sức ảnh hưởng lâu như ông. Khi còn đương nhiệm, Tổng thống Lý đã chấm dứt thiết quân luật, mạnh mẽ lên tiếng bác bỏ việc Bắc Kinh theo đuổi thống nhất Trung Quốc và Đài Loan, đồng thời dẫn đầu một chính sách đối ngoại đầy tham vọng nhằm giành được các đồng minh trên thế giới.
Ông Lý Đăng Huy làm Tổng thống Đài Loan trong 12 năm, bắt đầu từ năm 1988. Tổng thống đã bước lên vũ đài thế giới vào năm 1996 khi ông dẫn dắt Đài Loan áp dụng “mối quan hệ bang giao đặc biệt” với Trung Quốc - trái ngược hoàn toàn với mục tiêu thống nhất của Bắc Kinh. Để đáp lại, Trung Quốc đã thể hiện sức mạnh của mình bằng việc thử tên lửa ngoài khơi bờ biển của Đài Loan, nhằm bày tỏ sự tức giận đối với lý tưởng theo đuổi dân chủ của Tổng thống Lý.
Bà Anna Chou thuộc đảng Đoàn kết Đoàn kết Đài Loan cho biết, lý tưởng về một Đài Loan tự do dân chủ của Tổng thống Lý bắt nguồn từ khi ông lớn lên trong thời kỳ Nhật Bản cai trị áp bức ở quê hương của ông.
Dưới sự cai trị của Tokyo từ năm 1895 đến cuối Thế chiến thứ 2, người Đài Loan bị cấm thăng tiến trong chính quyền cấp thuộc địa của họ. Dân quân địa phương và các nhóm nhỏ khác của Đài Loan đã nổi dậy nhưng thiếu nguồn lực để lật đổ quân Nhật.
Quốc dân Đảng, vốn đã thống trị toàn bộ Trung Quốc, trước khi bị quân đội của Mao Trạch Đông thuộc Đảng Cộng sản Trung Quốc chế ngự, đã tập hợp ở Đài Loan vào những năm 1940 và đặt hòn đảo trong tình trạng thiết quân luật cho đến khi ông Lý nhậm chức. Các Tổng thống tiếp theo ở Đài Loan đã noi theo sự dẫn dắt của ông Lý về tự do dân chủ, đặc biệt là Tổng thống đương nhiệm Thái Anh Văn. Bà Thái thường xuyên chỉ trích những động thái leo thang của Trung Quốc.
Các cựu quan chức của Quốc Dân Đảng đã phản đối Tổng thống Lý về việc chống lại mục tiêu thống nhất với Trung Quốc, và đổ lỗi cho ông về những thất bại của họ trong cuộc bầu cử Tổng thống năm 2000.
Ông Lý Đăng Huy sinh ngày 15/1/1923 tại Sanchih, một thị trấn cách Đài Bắc khoảng một giờ đi xe về phía bắc. Ông Lý đã rất quan tâm đến Nhật Bản khi Đài Loan là thuộc địa của nước này. Khi đó, bố của ông Lý làm việc trong lực lượng cảnh sát dưới sự điều hành của quân Nhật. Ông Lý đã học võ thuật Nhật Bản tại trường học. Khi trưởng thành, ông Lý trở thành thiếu úy trong quân đội đế quốc Nhật Bản và phụ trách một đơn vị phòng không ở Đài Loan. Ở trường trung học, ông đã giành được học bổng vào Đại học Hoàng gia Kyoto và ông đã tốt nghiệp trường này vào năm 1946.
Tổng thống Lý Đăng Huy ban đầu tham gia các hoạt động chính trị của Quốc Dân Đảng vào những năm 1970 với tư cách là Bộ trưởng nông nghiệp. Sau đó, ông được bổ nhiệm làm Thủ tướng, sau đó là Phó Thủ tướng và vào năm 1988, là Tổng thống.
Với tư cách là Tổng thống của Đài Loan, ông đã bác bỏ sự cai trị độc đoán của Quốc Dân Đảng và mục tiêu thống nhất với Trung Quốc. Sau năm 2000, Đảng này đã loại ông Lý khi ứng cử viên của Đảng Dân chủ Tiến bộ thắng cử.
“Ông Lý đã làm việc để vươn lên dẫn đầu, nhưng cuối cùng đã quay lưng lại… ủng hộ một số cải cách dân chủ và nhấn mạnh tư cách nhà nước độc lập của Đài Loan. Ông Lý mô tả Đài Loan và Trung Quốc có ‘mối quan hệ bang giao đặc biệt’”, ông Denny Roy, thành viên cấp cao tại cơ quan nghiên cứu Trung tâm Đông Tây ở Honolulu cho biết.
Đảng Tiến bộ Dân chủ hiện đang nắm quyền vốn không ủng hộ một Đài Loan thống nhất với Trung Quốc, mặc dù Bắc Kinh vẫn khẳng định sẽ thống nhất bằng vũ lực nếu cần thiết.
Tổng thống Lý Đăng Huy luôn coi Washington là đồng minh trong việc chống lại các hành động xâm lược của Trung Quốc. Năm 1995, ông trở thành Tổng thống đầu tiên của Đài Loan đến thăm Hoa Kỳ. Ông đã phát biểu trong buổi gặp mặt các cựu sinh viên tại Đại học Cornell - trường mà ông đã lấy bằng Tiến sĩ.
Cộng sự cấp cao của Chương trình Đông Á tại Trung tâm Stimson ở Washington, bà Yun Sun, cho biết: “Là Tổng thống đầu tiên đến thăm Hoa Kỳ, ông Lý đã mở ra một chương mới trong quan hệ Hoa Kỳ - Đài Loan. Hai Tổng thống sau này là ông Chen và bà Thái đã kế thừa một số tư tưởng của ông Lý, và đã nâng cao tinh thần độc lập của Đài Loan".
Sự xuất hiện của Tổng thống Lý tại trường Đại học Cornell đã truyền cảm hứng cho cựu Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ William Perry để lên tiếng chống lại sự can thiệp của Trung Quốc trong cuộc đua Tổng thống Đài Loan năm 1996, theo Parris Chang - giáo sư danh dự về khoa học chính trị người Đài Loan tại Đại học Bang Pennsylvania.
Biệt danh phổ biến nhất của Tổng thống Lý Đăng Huy ở Đài Loan là “Mr. Dân chủ” (Quý ngài Dân chủ).
“Công chúng ở Đài Loan có sự tôn trọng rất lớn đối với Tổng thống Lý”, nhà lập pháp của đảng cầm quyền Lo Chi-cheng nói. Ông Lý "đóng một vai trò quan trọng trong quá trình" đảo ngược sự cai trị độc đoán.
Nguyễn Minh
Theo American Military News
