Trong khi Bắc Kinh không ngừng khẳng định mong muốn thiết lập sự hợp tác chặt chẽ hơn nữa với châu Âu, thì đại dịch viêm phổi Vũ Hán và “thủ đoạn” về kinh tế của Đảng Cộng Sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã “đẩy” mối quan hệ giữa Bắc Kinh và EU xuống mức thấp nhất...
Hội nghị thượng đỉnh EU-Trung Quốc hàng năm, diễn ra trực tuyến vào ngày 22/6/2020, đã không dẫn đến kết quả như mong đợi. Ngược lại, hội nghị đã nhấn mạnh đến những khác biệt không thể hòa giải về các vấn đề như luật an ninh quốc gia mới ở Hong Kong, vấn đề an ninh mạng và nhân quyền.
Ngoài ra, không có một tiến triển nào được ghi nhận trên mặt trận kinh tế, Trung Quốc đã không đáp lại lời kêu gọi của EU trong việc hoàn tất một thỏa thuận chung về đầu tư, điều mà EU hết sức cần đến để giải quyết những vấn đề về trợ cấp và thị trường công.
Sự hợp tác trên các chủ đề gay go khác như tình trạng biến đổi khí hậu, quản trị toàn cầu (trong đó có việc cải cách Tổ chức Thương mại Thế giới) và việc phát triển bền vững, có vẻ như chỉ giới hạn ở những phát ngôn đơn thuần. Ngay cả sự hợp tác Trung-Âu về việc phát triển vaccine chống lại virus Corona Vũ Hán vẫn ở mức độ khiêm tốn.
Khi châu Âu ‘tỉnh mộng’ và ‘đổi giọng cứng rắn’
Sau khi kết thúc hội nghị thượng đỉnh, thay vì có một thông cáo chung Trung-EU, thì hai tuyên bố khác nhau đã được công bố vào ngày 22 tháng 6.
Trong khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhấn mạnh rằng Trung Quốc “muốn hòa bình và không muốn bá quyền”, thì bà Chủ tịch Ủy ban châu Âu, Ursula von der Leyen, lại nhấn mạnh rằng “đối với EU, mối quan hệ với Trung Quốc vừa là một trong những mối quan hệ quan trọng nhất về mặt chiến lược, vừa là một trong những mối quan hệ phức tạp nhất” và mối quan hệ đó “không hề dễ dàng”.
Các bình luận trên bộc lộ một điều: người châu Âu đã chọn cách tiếp cận mới đối với Trung Quốc, ở thế “phòng thủ” nhiều hơn, thậm chí là chấp nhận... đối đầu.
Trên thực tế, các chính trị gia của EU không có nhiều lựa chọn trong thời hậu Covid-19 này. Trên diện rộng, dư luận châu Âu đều cho rằng ĐCSTQ là tác nhân hàng đầu chịu trách nhiệm về mức độ nghiêm trọng của đại dịch.
Theo một cuộc thăm dò dư luận gần đây, 60% người dân ở Vương quốc Anh và Pháp, và 47% người dân Đức coi chính phủ Trung Quốc là một tác nhân quốc tế xấu xa, và ý kiến của họ còn xấu hơn nữa trong thời kỳ đại dịch này.
Trái ngược với cuộc khủng hoảng tài chính trước đây (2008-2010), vốn [cho phép] các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc thực hiện nhiều phi vụ “thâu tóm” các công ty ở miền Nam châu Âu; lần này, tâm trí người châu Âu có vẻ như không bị che mờ bởi ý tưởng thu hút nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) xuất phát từ nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
Các nhà đầu tư Trung Quốc cũng không còn được tiếp đón "hồ hởi" trong tình hình hiện thời: tỷ trọng của Trung Quốc trong tổng nguồn vốn FDI ở các nước EU là dưới 3%.
Ngoài ra, những tranh cãi nảy sinh xoay quanh sự hỗ trợ y tế của Trung Quốc ở đỉnh điểm của đại dịch càng làm tăng thêm sự mập mờ và khiến các quan chức châu Âu càng nghi ngại Bắc Kinh hơn.
Trung Quốc, từ đối tác đến “đối thủ có hệ thống” của châu Âu
Hồi đầu năm, các quan chức ở Brussels vẫn hy vọng rằng Đức sẽ tổ chức một hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo 27+1 tại Leipzig, với sự hiện diện của ông Tập Cận Bình. Sự kiện được cho là sẽ tôn vinh bà Thủ tướng Angela Merkel như là chính trị gia cao cấp duy nhất của châu Âu có khả năng... quản lý được Trung Quốc.
Từ lâu, bà Angela Merkel đã làm mọi cách để tìm ra một điểm chung với giới lãnh đạo Trung Quốc, trong khi thỉnh thoảng cũng lên tiếng chỉ trích "nhẹ nhàng" họ. Điều đó liên quan nhiều đến các mối quan hệ thương mại cân bằng giữa hai nước.
Trong nhiều năm qua, các máy công cụ và xe cơ giới của Đức rất được ưa chuộng ở đất nước Trung Quốc “đang trên đà phát triển mạnh”, điều này làm tăng khả năng sinh lời của rất nhiều công ty công nghiệp Đức.
Một số chuyên gia cho rằng thái độ miễn cưỡng của bà Merkel trong việc đối đầu với Bắc Kinh có nguy cơ làm suy yếu động lực của EU trong việc thực thi "một chính sách chung đối với Trung Quốc", và khiến kéo dài tình trạng “các quốc gia thành viên chủ yếu theo đuổi những lợi ích riêng của nước mình”. Điều này sẽ gây bất lợi cho một mặt trận chung của châu Âu.
Cho đến nay, hội nghị thượng đỉnh Leipzig đã bị hoãn lại đến một ngày... không xác định.
Tuy nhiên, trong ba năm gần đây, EU đã có cách tiếp cận cương quyết hơn đối với Trung Quốc. EU muốn có được sự phối hợp tốt hơn và một sự bảo hộ tập thể tốt hơn trong các vấn đề kinh tế, bao gồm các nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, vấn đề viện trợ công và chuyển giao công nghệ. Ủy ban châu Âu không chỉ tạo ra một cơ chế sàng lọc mới đối với các nguồn vốn FDI (sẽ có hiệu lực vào tháng 10/2020), mà còn công bố các đường lối chỉ đạo về công nghệ 5G cũng như Sách trắng về hỗ trợ nhà nước, đặc biệt có xuất xứ từ các quốc gia ngoài khối EU.
Bên cạnh đó, EU cũng đã triển khai một chiến lược kết nối, với hy vọng cung cấp một giải pháp thay thế của châu Âu đối với sáng kiến “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc.
Năm 2019 được nhiều người coi là một bước ngoặt trong các mối quan hệ song phương giữa EU và Trung Quốc, với việc công bố một tuyên bố chiến lược giữa EU và Trung Quốc, trong đó điều đáng chú ý là EU đã chuyển sang coi Trung Quốc là “đối thủ có hệ thống”.
Cách tiếp cận Trung Quốc của Châu Âu liệu có khả thi?
Hội nghị thượng đỉnh trực tuyến giữa ông Tập Cận Bình và bà Ursula von der Leyen cuối cùng cũng đã diễn ra, và việc không đạt được tiến bộ nào đã làm tăng thêm tâm lý thất vọng của các nhà lãnh đạo châu Âu, sau một chiến dịch tuyên truyền rầm rộ của Bắc Kinh nhằm thúc đẩy các chính sách của họ, bao gồm cả việc quản lý đại dịch, thông qua các mạng xã hội và trang web của các đại sứ quán Trung Quốc ở châu Âu.
“Trận chiến tường thuật” này đã được ông Josep Borrell - Ngoại trưởng EU, đại diện cấp cao về các vấn đề ngoại giao, công khai đề cập nhiều lần.
Thậm chí, cơ quan về các vấn đề đối ngoại của châu Âu đã công bố một báo cáo đặc biệt về nạn thông tin sai lệch. Trong một tuyên bố gần đây, bà Von der Leyen cũng đã ám chỉ những lo ngại ngày càng tăng của Ủy ban về những “cuộc tấn công mạng vào các hệ thống máy tính và bệnh viện”.
Ngay cả khi quan điểm của Brussels về Trung Quốc đã trở nên mạnh mẽ hơn, nhưng EU vẫn còn xa trong lĩnh vực này. Trong khi đó, chính quyền Trump với đường lối rất cứng rắn, đi kèm với các lệnh trừng phạt và hạn chế thương mại đối với các doanh nghiệp Trung Quốc trên nước Mỹ, trong đó có Huawei.
Có thể ngôn từ của Washington không phải là thứ ngôn từ ngoại giao, nhưng nó phản ánh đúng cách tiếp cận của chính quyền Hoa Kỳ, điều đã khiến các đồng minh của Hoa Kỳ - trong đó có phần lớn người châu Âu - suy nghĩ lại về cách tiếp cận của họ trước "sự trỗi dậy của Trung Quốc".
Ở hai bờ Đại Tây Dương, những thay đổi lớn trong lĩnh vực này khó có thể xảy ra từ nay cho đến cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11/2020.
Về phía Trung Quốc, cuối cùng thì họ cũng coi mối quan hệ với Hoa Kỳ là ưu tiên số một, điều này giải thích cho “thái độ chờ đợi” của Bắc Kinh trong các cuộc trao đổi với Brussels, vào thời điểm hiện tại.
Tác giả: Philippe Le Corre - chuyên gia về các vấn đề Trung Quốc và châu Á, nhà nghiên cứu liên kết tại Trường Harvard Kennedy và tại Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc John K. Fairbank của Đại học Harvard, thành viên thường trú tại Paris Seine Initiative (Viện nghiên cứu cấp cao), giáo sư thỉnh giảng tại ESSEC.
Tâm An
