Một loạt trường hợp tiêm vắc xin Johnson & Johnson cùng vắc xin AstraZeneca (vắc xin AZ) liên tiếp xảy ra tình trạng huyết khối khiến dư luận lo ngại. Vì sao xuất hiện hiện tượng huyết khối hoặc thậm chí tử vong sau khi tiêm phòng? Làm thế nào để phát hiện trước các triệu chứng?
Cục máu đông là gì?
Khi quá trình lưu thông của hồng cầu trong mạch máu bị cản trở và tắc nghẽn do các cục máu đông, thì đó được gọi là hiện tượng huyết khối.
Nói chung, cục máu đông nếu xảy ra ở não sẽ gây đột quỵ, ở tim sẽ gây nhồi máu cơ tim, nếu xảy ra ở chân sẽ là huyết khối tĩnh mạch chi dưới.
Tuy nhiên, các cục máu đông xuất hiện ở những người tiêm vắc xin Johnson & Johnson và AZ không giống như các loại vắc xin thông thường. Hơn nữa, có những điểm tương đồng nổi bật giữa hai nhóm người. Hãy phân tích từng cái một.
Triệu chứng chung của 6 bệnh nhân bị huyết khối khi tiêm vắc xin Johnson & Johnson là đau đầu
Ngày 13/4, FDA và CDC Hoa Kỳ thông báo đình chỉ vắc xin Johnson & Johnson và điều tra mối quan hệ nhân quả giữa vắc xin Johnson & Johnson và bệnh huyết khối.
Trong số những người được tiêm vắc xin Johnson & Johnson, có 6 người xuất hiện các triệu chứng huyết khối nghiêm trọng, đó là huyết khối xoang tĩnh mạch não (CVST) kèm theo giảm tiểu cầu.
6 người này đều là nữ, độ tuổi từ 18 đến 48 tuổi. Các triệu chứng xảy ra từ 6 đến 13 ngày sau khi tiêm chủng. Trong số đó, một phụ nữ đã tử vong và hai người còn lại đang được chăm sóc đặc biệt.
Tiến sĩ Tom Shimabukuro, trưởng bộ phận an toàn vắc xin của Nhóm phản ứng Covid-19 thuộc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ, chỉ ra rằng 6 người này có một triệu chứng chính là đau đầu.
Ngoài ra, có thể còn thêm một "trường hợp xuất hiện tình trạng huyết khối" thứ 7. Trong thử nghiệm lâm sàng của Johnson & Johnson, một bệnh nhân chết vì cục máu đông cũng được báo cáo.
Các tác dụng phụ huyết khối vắc xin AZ là gì?
Cơ quan Dược phẩm Châu Âu (EMA) đã công bố xác định mối liên hệ giữa vắc xin AZ và huyết khối, bao gồm "huyết khối bất thường và giảm tiểu cầu liên quan" là một tác dụng phụ hiếm gặp của vắc xin AZ.
Ngày 9/4, Tạp chí Y học New England (NEMJ) đồng loạt công bố hai nghiên cứu y khoa của Đức và Na Uy, sau mũi tiêm đầu tiên của vắc xin AZ, báo cáo về các trường hợp xuất hiện cục máu đông hiếm gặp và bất thường lần lượt ở hai quốc gia là 11 và 5 bệnh nhân.
Từ hai nghiên cứu về vắc xin AZ nói trên, chúng ta có thể rút ra được một số chi tiết:
- Biến chứng xuất hiện phổ biến hơn ở phụ nữ.
- Tuổi trung bình dưới 40 tuổi.
- Xảy ra từ 1 đến 2 tuần sau lần tiêm đầu tiên và có mối tương quan đáng kể về thời gian với lần tiêm vắc xin.
- Hầu hết bệnh nhân có triệu chứng đau đầu.
- Trong số 16 trường hợp được báo cáo, có 9 người chết.
Họ phát hiện ra rằng huyết khối liên quan đến vắc xin AZ có hai đặc điểm đáng chú ý. Thứ nhất, phần lớn huyết khối xảy ra ở các tĩnh mạch não; thứ hai, bệnh nhân bị suy giảm tiểu cầu nhanh chóng và nghiêm trọng.
Tiểu cầu là một thành phần quan trọng khi chúng ta làm các xét nghiệm máu định kỳ. Tuy nhỏ nhưng vai trò của nó không hề nhỏ chút nào. Giá trị tiểu cầu của một người bình thường là 100.000 đến 300.000 trên mỗi microlít (mm3).
Tuy nhiên, tiểu cầu của những bệnh nhân gặp biến chứng sau tiêm vắc xin trung bình giảm xuống dưới 1/3 giới hạn dưới của giá trị bình thường, là khá thấp, đây là một dấu hiệu lâm sàng rất nguy hiểm. Mức giảm càng thấp thì khả năng nguy hiểm đến tính mạng càng lớn.
Các chuyên gia thấy rằng những bệnh nhân bị huyết khối sau khi tiêm vắc xin Johnson & Johnson và AZ có những biểu hiện rất giống nhau về tình trạng bệnh của họ.
Nguyên nhân vì sao vắc xin có thể gây ra huyết khối?
Tại sao sau khi tiêm vắc xin AZ lại xảy ra tác dụng phụ là huyết khối và suy giảm tiểu cầu? Đến nay các nhà khoa học vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng.
Nhưng hai nhóm nghiên cứu phát hiện ra rằng những bệnh nhân này có hiện tượng tự miễn dịch - cơ thể của họ sản sinh ra kháng thể chống lại tiểu cầu của chính họ và các thành phần liên quan.
Các kháng thể bao bọc tiểu cầu và được xử lý bởi các tế bào miễn dịch, dẫn đến cạn kiệt tiểu cầu, kèm theo huyết khối bất thường. Các nhà nghiên cứu gọi hiện tượng này là "giảm tiểu cầu huyết khối miễn dịch do vắc xin" (VITT).
Vậy, tại sao vắc xin AZ lại khiến cơ thể tự sản xuất miễn dịch chống lại tiểu cầu? Có hai khả năng:
1. Vấn đề với vectơ adenovirus
Vắc xin AZ là vắc xin vectơ adenovirus, sử dụng vectơ adenovirus đã được sửa đổi để làm vectơ. Trước đây giới y học đã biết rằng sự kết hợp giữa adenovirus và tiểu cầu có thể gây ra hiện tượng kích hoạt tiểu cầu, có thể dẫn đến suy giảm tiểu cầu.
Vắc xin Johnson & Johnson cũng là vắc xin vectơ adenovirus. Khi xuất hiện tác dụng phụ gây huyết khối của vắc xin AZ, FDA Hoa Kỳ và CDC đã ngay lập tức ngừng tiêm vắc xin Johnson & Johnson.
Điều này cho thấy cộng đồng y tế lo ngại về vắc xin vectơ adenovirus. Hiện tại, không thể loại trừ khả năng này.
2. Vấn đề của chính loại coronavirus mới
Mặt khác, coronavirus mới chỉ xuất hiện hơn một năm, tình hình dịch bệnh quá nghiêm trọng khiến các loại vắc xin dù có thời gian thử nghiệm ngắn cũng phải gấp rút được đưa ra sử dụng.
Lúc này, sự hiểu biết của các nhà khoa học về cơ chế bệnh lý mà virus tạo ra vẫn còn rất hời hợt. Các tác dụng phụ không mong muốn của vắc xin cho thấy rằng một số cơ chế bệnh lý nhất định của virus corona trong cơ thể người có thể chưa được hiểu đầy đủ.
Tỷ lệ huyết khối trong vắc xin Johnson & Johnson và AZ cao bao nhiêu?
Vậy, tỷ lệ huyết khối hiếm gặp do vắc xin là bao nhiêu?
Tính đến ngày 4/4/2021, khoảng 10 trường hợp huyết khối (chủ yếu là huyết khối xoang tĩnh mạch não) đã xảy ra ở những người được tiêm vắc xin AZ tại các nước Châu Âu như Vương quốc Anh.
Theo nghiên cứu năm 2009, tỷ lệ mắc bệnh huyết khối xoang tĩnh mạch não là 3 đến 4 trường hợp trên 1 triệu người; năm 2018, thống kê của nghiên cứu Hoa Kỳ là 15 trường hợp trên 1 triệu người.
Tuy nhiên, huyết khối tĩnh mạch não không dễ chẩn đoán, và tỷ lệ mắc bệnh thực sự không rõ ràng.
Tại Hoa Kỳ, hiện có khoảng 7 triệu người đang tiêm vắc xin Johnson & Johnson (số liệu tính đến tháng Tư), trong đó đã có 6 trường hợp mắc bệnh huyết khối, tỷ lệ này tương ứng cứ 1 triệu người thì mới có 1 người gặp tình trạng cục máu đông.
Tỷ lệ mới mắc là một mặt, mặt khác, vị trí, mức độ nghiêm trọng và hậu quả của huyết khối phải được xem xét. Đặc biệt, những cục máu đông này không xảy ra ở người già mà ở người trẻ tuổi, nằm sâu trong tĩnh mạch não khiến nhiều người tử vong.
Tính đến ngày 22 tháng 3, các cơ quan quản lý châu Âu đã tiến hành xem xét chi tiết 86 trường hợp, trong đó 18 trường hợp tử vong và tỷ lệ tử vong cao tới 20%.
Mặc dù tác dụng phụ gây huyết khối của vắc xin là rất hiếm, nhưng nó có thể gây ra tác hại chết người cho những người trẻ tuổi và khỏe mạnh, rủi ro rõ ràng là lớn hơn lợi ích. Vì vậy, việc nhiều nước tạm dừng tiêm vắc xin AZ cho người dưới 60 tuổi là hợp lý.
Sau khi tiêm phòng, có 2 triệu chứng chính cần cảnh giác
Vậy, làm thế nào để xác định các triệu chứng huyết khối hiếm gặp có thể xảy ra sau khi tiêm vắc xin Johnson & Johnson và AZ?
Cơ quan quản lý châu Âu và CDC Hoa Kỳ đã nhắc nhở rằng trong vòng ba tuần kể từ khi tiêm chủng, nếu xảy ra bất kỳ tình trạng nào sau đây, hãy tìm kiếm sự chăm sóc y tế càng sớm càng tốt:
Nhức đầu dữ dội và dai dẳng, đau bụng dai dẳng, sưng hoặc đau chân, mờ mắt, khó thở và bầm tím trên da bên ngoài vùng tiêm.
Trong số đó, có hai đặc điểm rõ ràng:
1) Đau đầu: đặc biệt là đau đầu dai dẳng và dữ dội, không được bỏ qua, đây là triệu chứng chính trong tất cả các trường hợp hiện nay. Nếu có huyết khối tĩnh mạch não, nó cũng có thể kèm theo các triệu chứng như buồn nôn, nôn và mờ mắt.
2) Vết bầm máu trên da: Chú ý theo dõi xem có thể có sự sụt giảm nhanh chóng và nghiêm trọng về số lượng tiểu cầu hay không, khi xuất hiện vết bầm máu trên da, đó có thể là vấn đề về tiểu cầu.
Nếu bạn nghi ngờ mình có các triệu chứng giảm tiểu cầu sau khi tiêm chủng, bạn cũng có thể đến bệnh viện để làm xét nghiệm máu đơn giản để loại trừ nguy cơ. Ngoài ra, xem xét giá trị cơ bản của tiểu cầu trước khi tiêm chủng cũng có giá trị để đưa ra nhận định.
Hoàng Tuấn
Theo Epoch Times
