Những cải cách mạnh mẽ, đặc biệt là những cải cách đòi hỏi giảm bớt vai trò của các doanh nghiệp nhà nước và huy động những ưu thế của khu vực tư nhân - vốn đòi hỏi phải giảm bớt sự kiểm soát của đảng - sẽ thách thức niềm tin cốt lõi của Chủ tịch Tập Cận Bình vào chủ nghĩa tư bản nhà nước và quyền tối cao của đảng. Nếu ông này cảm thấy rằng Trung Quốc đủ mạnh để không tiến hành những cải cách như vậy, thì những cải cách dù có cũng sẽ chỉ là bình mới rượu cũ. Hậu quả là Trung Quốc có thể rơi vào tình trạng trì trệ, giống như Liên Xô đã làm bắt đầu từ giữa những năm 1970.
Nhiệm kỳ tổng thống của Joe Biden có thể chỉ mới hơn 100 ngày, nhưng tại thời điểm này, hy vọng về sự tan băng giữa Mỹ và Trung Quốc đang nhanh chóng tan biến ở Washington và Bắc Kinh.
Về bản chất, chính quyền của Biden coi Trung Quốc là đối thủ địa chính trị nguy hiểm nhất của Mỹ. Còn ở Trung Quốc, quan điểm này cũng không khác là bao.
Rất ít nhà lãnh đạo Trung Quốc phủ nhận rằng Mỹ là mối đe dọa lớn nhất đối với Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và tham vọng trở thành cường quốc toàn cầu của Trung Quốc. Câu hỏi duy nhất là làm thế nào để duy trì một khoảng cách cần thiết cho mối quan hệ song phương ngày càng thù địch và tránh một vụ va chạm quân sự trực tiếp.
Trong cuộc đối đầu chiến lược không có hồi kết với Mỹ, các nhà lãnh đạo Trung Quốc chắc chắn tham khảo những bài học được rút ra những từ Chiến tranh Lạnh, cũng như sẽ sớm có được những đánh giá chiến lược để “nắn gân” những người đồng cấp của họ ở Washington.
Theo ông Minxin Pei, giáo sư chính phủ tại Claremont McKenna College và là thành viên cao cấp không cư trú của Quỹ Marshall Đức của Hoa Kỳ, Trung Quốc đang sở hữu một loạt các thế mạnh mà Liên Xô cũ không có, cụ thể như sau:
Về mặt kinh tế, nó có một hệ thống kinh tế hỗn hợp hiệu quả hơn nhiều so với nền kinh tế chỉ huy của Liên Xô. Vị trí trung tâm của Trung Quốc trong nền kinh tế toàn cầu, vừa là nhà sản xuất hàng hóa lớn nhất vừa là thị trường nhập khẩu lớn thứ hai thế giới - với 2 nghìn tỷ USD vào năm 2020 - khiến Mỹ cực kỳ khó thực hiện kiềm chế kinh tế hoàn toàn.
Xét về cán cân quyền lực tương đối, nền kinh tế Trung Quốc lớn hơn Mỹ Tính theo USD, gần bằng 75% của Mỹ Vào thời kỳ đỉnh cao, trong khi đó trước đây nền kinh tế Liên Xô từng chỉ bằng 50% của Mỹ.
Quan trọng hơn, do Trung Quốc vẫn có động lực tăng trưởng mạnh hơn Mỹ, nên nhiều khả năng nền kinh tế nước này sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh và vượt qua nền kinh tế Mỹ tính theo USD trong vòng một thập kỷ tới. Nếu Liên Xô bị phá sản bởi một cuộc chạy đua vũ trang không có khả năng chi trả với Mỹ, thì một chiến lược tương tự để Washington có thể làm “khô máu” Trung Quốc có thể mất thời gian hơn nhiều - đó là trong trường hợp chiến lược này tỏ ra có hiệu quả - vì Trung Quốc có nhiều nguồn lực hơn để duy trì một cuộc chơi dài hơi.
Ngoài ra, hoàn cảnh địa chính trị thay đổi lớn từ cuối những năm 1940 đến ngày nay cũng là điểm thuận lợi lớn cho Bắc Kinh. Nếu như trước đây, việc thành lập một liên minh chống Liên Xô cũ dễ dàng hơn do Matxcơva đặt ra mối đe dọa hiện hữu đối với các nước láng giềng và tích cực thúc đẩy chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới, thì ngày này ngày nay, mối đe dọa do Trung Quốc gây ra dường như khá mơ hồ, vì rõ ràng Bắc Kinh có phương thức tiếp cận mềm mỏng và linh hoạt hơn rất nhiều so với “người anh cả” của nó.
Những yếu tố kể trên sẽ khiến Mỹ khó sử dụng lại chiến lược Chiến tranh Lạnh cũ để kiềm chế Trung Quốc. Nhưng trớ trêu thay, những hoàn cảnh thuận lợi như vậy có thể mang lại cho Bắc Kinh cảm giác ảo tưởng về sức mạnh, mà điều này chắc chắn sẽ gây ra những hậu quả khôn lường.
Hiện tại, Bắc Kinh tin rằng ít quốc gia có thể đủ khả năng tách khỏi sự phụ thuộc vào nền kinh tế Trung Quốc. Điều này có thể khuyến khích các hành động gây hấn khiến các bên trung lập rơi vào vòng tay của Mỹ.
Ví dụ, hành động gây hấn gần đây nhất của Trung Quốc ở Biển Đông - tập trung các tàu đánh cá xung quanh một bãi đá ngầm mà Philippines tuyên bố chủ quyền - đã khiến Manila tức giận. Nếu hành vi gây hấn của Trung Quốc tiếp tục, nó có thể sẽ tạo ra một sơ hở chiến lược cho sự trở lại của Hải quân Mỹ tới Vịnh Subic. Tới lúc đó, Mỹ sẽ trở thành người thay đổi cuộc chơi và đây là một thất bại của chính Trung Quốc.
Tương tự, lập trường cứng rắn của Trung Quốc về nhân quyền đã khiến cho tính trung lập chiến lược của EU ngày càng trở nên không thể đạt được. Tháng trước, Brussels đã trừng phạt một số ít quan chức Trung Quốc vì vai trò của họ trong việc đàn áp người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Thay vì phản ứng ôn hòa, Bắc Kinh lại “ăn miếng trả miếng” áp đặt các biện pháp đáp trả khiến hiệp ước đầu tư được đánh giá cao giữa Trung Quốc với EU gặp nguy hiểm.
Sự tự tin thái quá thậm chí có thể hủy hoại những cải cách rất cần thiết ở quê nhà. Trong kế hoạch 5 năm vừa ban hành, Bắc Kinh đã định hướng lại nền kinh tế nhằm đạt được khả năng tự cung cấp công nghệ, nhưng khả năng thành công của kế hoạch này dường như chỉ nằm trên giấy vì vô số những hạn chế của ngành khoa học công nghệ trong nước đã được chỉ ra. Ngoài ra, Trung Quốc vốn rất tự tin về cấu trúc “dân số vàng” của họ, đây cũng chính là ưu thế cực lớn của Trung Quốc để có được vị trí nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới như hiện nay. Tuy nhiên, điều này đã nhanh chóng thay đổi, và nếu Bắc Kinh cứ mãi chủ quan như thời điểm hiện tại, thì cái giá phải trả hẳn sẽ vô cùng đắt.
Thế giới đang phát triển như vũ bão, đòi hỏi những người muốn theo kịp cuộc chơi phải nhanh chóng đổi mới và nỗ lực không ngừng, Trung Quốc cũng không phải là ngoại lệ. Nhưng những cải cách mạnh mẽ, đặc biệt là những cải cách đòi hỏi giảm bớt vai trò của các doanh nghiệp nhà nước và huy động những ưu thế của khu vực tư nhân - vốn đòi hỏi phải giảm bớt sự kiểm soát của đảng - sẽ thách thức niềm tin cốt lõi của Chủ tịch Tập Cận Bình vào chủ nghĩa tư bản nhà nước và quyền tối cao của đảng. Nếu ông này cảm thấy rằng Trung Quốc đủ mạnh để không tiến hành những cải cách như vậy, thì những cải cách dù có cũng sẽ chỉ là bình mới rượu cũ. Hậu quả là Trung Quốc có thể rơi vào tình trạng trì trệ, giống như Liên Xô đã làm bắt đầu từ giữa những năm 1970.
Khả năng mà sự ngạo mạn sẽ khiến Bắc Kinh phạm một loạt sai lầm chiến lược không chỉ là thực tế, mà là rất cao. Trung Nam Hải, nơi nổi tiếng với sự tập trung quyền lực quá mức và thiếu thông tin bất đồng và trái ngược, hẳn sẽ là mảnh đất màu mỡ cho những suy nghĩ viển vông và những giả định sai lầm.
Lê Minh
Theo Asia Nikkei
