Mối quan hệ ngày càng xấu đi giữa Trung Quốc và Australia tiết lộ nhiều điều về cách Bắc Kinh có thể và không thể sử dụng sức mạnh ngoại giao và kinh tế ngày càng tăng của họ để đối phó với các quốc gia đang tìm các đứng lên chống lại Trung Quốc - như Úc.
“Một bã kẹo cao su dính trên đế giày Trung Quốc” - đó là cách Hu Xijin, tổng biên tập của Thời báo Hoàn cầu - tờ báo nhà nước của Trung Quốc - mô tả về nước Úc. Miệt thị là điển hình cho thái độ coi thường mà các nhà ngoại giao và tuyên truyền viên Trung Quốc thường thể hiện đối với các chính phủ thách thức Bắc Kinh — như Canberra.
Trung Quốc hiện là cường quốc của châu Á - hoặc Bắc Kinh tin tưởng như vậy - nhưng những người Úc cáu kỉnh, luôn miệng về các cuộc điều tra về nhân quyền và virus Vũ Hán, lại từ chối quỳ gối. Bắc Kinh đã quay sang gây áp lực kinh tế để buộc Australia phải tuân theo. “Đôi khi bạn phải tìm một viên đá để chà nó đi”, tổng biên tập Hu viết như vậy về "bã kẹo cao su" Australia. Nhưng người Úc đã tỏ ra không hề quan tâm, không những thế, họ còn khiến cho kẻ thích gây sự kia xấu hổ và ám ảnh khó quên.
Tranh chấp đang diễn ra giữa Úc và Trung Quốc có vẻ như chỉ là một vấn đề song phương của 2 quốc gia. Nhưng nó lại quan trọng đối với toàn thế giới.
Úc là một đồng minh quan trọng của Mỹ ở châu Á, vì vậy các hành động của Trung Quốc đối với nước này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến cả chính sách và vị thế của Washington trong khu vực. Australia là hình ảnh tiêu biểu của nhiều quốc gia: Một quốc gia cỡ trung, mối quan hệ kinh tế với Bắc Kinh rất quan trọng đối với sự tăng trưởng và việc làm của họ, nhưng đồng thời, các chiến thuật đàn áp của Trung Quốc trong nước và gây hấn ở nước ngoài đang khiến họ luôn cảm thấy bất an.
Do đó, mối quan hệ ngày càng xấu đi giữa hai nước tiết lộ nhiều điều về cách mà Bắc Kinh có thể và không thể sử dụng sức mạnh ngoại giao và kinh tế ngày càng tăng của họ để đối phó với các quốc gia đang tìm các đứng lên chống lại Trung Quốc - như Úc.
"Úc thực sự là một con chim hoàng yến trong mỏ than", ông Jeffrey Wilson, giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Perth US Asia, một tổ chức tư vấn chính sách đối ngoại, nói. "Bạn nên quan tâm đến những gì đang xảy ra ở đây, vì nó là bài học cho tất cả mọi người".
Theo ông Michael Schuman, là tác giả của Superpower Interrupt: The Chinese History of the World và The Miracle, bài học quan trọng nhất cũng là bài học bất ngờ nhất: Trung Quốc, một cường quốc đang lên với 1,4 tỷ dân và nền kinh tế trị giá 14,7 nghìn tỷ USD, sẽ dẫm đạp lên một quốc gia 26 triệu dân với quy mô nền kinh tế chưa bằng 1/10. Nhưng trong một thế giới được bao bọc bởi các chuỗi cung ứng phụ thuộc lẫn nhau và các kết nối chính trị phức tạp, các quốc gia nhỏ hơn có thể sở hữu những vũ khí khó lường. Trật tự toàn cầu do Mỹ lãnh đạo, vẫn được gắn kết với nhau bởi những lợi ích chung, mối quan hệ lâu đời, tính toán chiến lược lạnh lùng và những lý tưởng sâu sắc, vẫn chưa sẵn sàng sụp đổ trước sự xâm lược của chủ nghĩa độc tài Trung Quốc. Thay vào đó, câu chuyện đã mở ra một bước ngoặt hấp dẫn hơn: Một Trung Quốc rất muốn thay đổi thế giới nhưng thậm chí không thể thay đổi một nước láng giềng nhỏ bé đang chống lại mình.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc “đang cố gắng đe dọa chúng tôi”, cựu thủ tướng Úc Malcolm Turnbull nói. "Nhưng điều đó hoàn toàn phản tác dụng ... Nó không tạo ra sự tuân thủ hoặc tình cảm nhiều hơn", hoàn toàn ngược lại, "Nó đang xác nhận tất cả những lời chỉ trích mà mọi người đã nói về Trung Quốc", ông tuyên bố.
Điều này sẽ giúp nâng cao tinh thần ở Washington. Australia là một trụ cột quan trọng trong mạng lưới các liên minh nhằm duy trì sự thống trị của Mỹ ở châu Á và Thái Bình Dương. Trong cuộc chiến này, mối quan hệ của Washington với Canberra càng trở nên quan trọng hơn. Úc và Mỹ là thành viên của "Bộ tứ", một nhóm liên minh với Nhật Bản và Ấn Độ để tìm cách kiềm chế Trung Quốc. Do đó, những gì xảy ra với Australia có hậu quả to lớn đối với sức mạnh của Mỹ ở Thái Bình Dương.
Ông Richard McGregor, cựu giám đốc văn phòng Bắc Kinh tại Financial Times, hiện là thành viên cấp cao tại Viện Lowy có trụ sở tại Sydney, nói: “Trung Quốc không thể dựa vào Mỹ, nhưng có thể dựa vào các đồng minh của mình. "Nếu Trung Quốc có thể phá vỡ Úc, thì đó là một bước để phá vỡ sức mạnh của Mỹ ở châu Á và sự tín nhiệm của Hoa Kỳ trên toàn cầu".
Các nhà ngoại giao hàng đầu của Tổng thống Joe Biden cũng đã tỏ ra hết sức rõ ràng trong việc ủng hộ Australia. Người đứng đầu chính sách châu Á, ông Kurt Campbell, cho biết: Hoa Kỳ sẽ "không để Úc chiến đấu một mình".
-
- Thủ tướng Úc Scott Morrison phát biểu trong một cuộc họp báo tại Tòa nhà Quốc hội ở Canberra, Úc, vào ngày 9 tháng 7 năm 2020. (David Gray / Getty Images)
Tranh chấp giữa Australia và Trung Quốc đã kéo dài nhiều năm mặc dù 2 nước này từng một mối quan hệ cộng sinh giá trị, kho tàng của cải thiên nhiên của Úc trở nên không thể thiếu đối với bộ máy công nghiệp đang mở rộng nhanh chóng của Trung Quốc. Nhưng Canberra đã sớm tỏ ra nghi ngại về chính sách đối ngoại hay thay đổi của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.
Sau đó, Úc bắt đầu chỉ trích công khai các hành động xâm lấn của Trung Quốc trên Biển Đông - điều quan trọng đối với hàng hải của Úc - nơi Bắc Kinh xây dựng các cơ sở quân sự trên các đảo nhân tạo nhằm tuyên bố chủ quyền đối với gần như toàn bộ tuyến đường thủy. Ông Turnbull đã trở nên lo lắng khi lượng tiền của Trung Quốc lại xoay quanh nền chính trị Úc, được chi tiêu để làm thay đổi chính sách của chính phủ theo hướng có lợi cho Trung Quốc. Vì vậy ông đã điều chỉnh lại luật pháp để hạn chế ảnh hưởng của nước ngoài. Sau đó, vào năm 2018, chính phủ của Turnbull đã cấm gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc Huawei cung cấp thiết bị cho mạng 5G của Úc, coi đây là một nguy cơ quá lớn về bảo mật đối với cơ sở hạ tầng thiết yếu. Các mối quan hệ thực sự rơi xuống vực vào tháng 4/2020, khi chính phủ đương nhiệm của Thủ tướng Scott Morrison kêu gọi một cuộc điều tra độc lập về nguồn gốc sự bùng phát coronavirus - một vấn đề nhức nhối ở Bắc Kinh, nơi những yêu cầu như vậy được coi là những nỗ lực có động cơ chính trị nhằm làm hoen ố Trung Quốc.
Bắc Kinh đã vô cùng giận dữ. Để buộc Canberra phải lùi bước, chính phủ Trung Quốc đã sử dụng thứ vũ khí mà họ luôn lựa chọn để chống lại các quốc gia ngoan cố: cưỡng bức kinh tế. Chính quyền Trung Quốc đã đình chỉ giấy phép xuất khẩu của các nhà sản xuất thịt bò lớn của Australia; áp đặt thuế quan trừng phạt đối với lúa mạch và rượu vang; và chỉ thị một số nhà máy điện và nhà máy thép ngừng mua than của Australia. Trung tâm Perth USAsia ước tính rằng Australia đã mất 7,3 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu trong khoảng thời gian 12 tháng. Một số ngành công nghiệp đã bị ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng: Ngành công nghiệp tôm hùm đá, hầu như hoàn toàn phụ thuộc vào thực khách Trung Quốc, đã suy tàn sau khi Bắc Kinh cấm gần như triệt để món ăn này.
Tuy nhiên, Canberra không hề nao núng. “Chúng ta chỉ cần giữ vững lập trường của mình. Nếu bạn nhượng bộ những kẻ bắt nạt, bạn sẽ chỉ được mời nhượng bộ nhiều hơn”, ông Turnbull nói. “Có rất nhiều điều để nói về nghệ thuật ngoại giao, nhưng bạn không thể thỏa hiệp các giá trị cốt lõi và lợi ích cốt lõi của mình”.
Cho đến giờ, Bắc Kinh đã không thể gây ra đòn đau đủ để buộc Canberra phải nhượng bộ. Ông Wilson lưu ý rằng lượng xuất khẩu mà họ đã mất chỉ chiếm 0,5% tổng sản lượng quốc gia của Úc - hầu như không đủ tạo ra cơn địa trấn nào. Một số ngành đã thích nghi bằng cách đa dạng hóa nguồn khách hàng của họ. Một số mỏ than bị Trung Quốc “cấm cửa” đã chuyển hướng đến người mua ở Ấn Độ. Và có một giới hạn mà Bắc Kinh khó có thể siết chặt: Quặng sắt của Úc là huyết mạch của ngành xây dựng Trung Quốc và lithium của Úc làm nền tảng cho ngành công nghiệp xe điện của Trung Quốc.
Tuy nhiên, theo ông ông Michael Schuman, chiến dịch gây áp lực của Bắc Kinh đã “thành công” rực rỡ ở một khía cạnh quan trọng: Khiến người Úc chán ghét Trung Quốc. Trong một cuộc khảo sát gần đây của Viện Lowy, 63% số người được hỏi nói rằng họ coi Trung Quốc là mối đe dọa an ninh hơn là một đối tác kinh tế của Australia - mức tăng 22% trong một năm - trong khi chỉ 4% cho rằng chính phủ của họ chịu trách nhiệm nhiều hơn về sự đổ vỡ trong quan hệ với Bắc Kinh.
Được sự ủng hộ của công chúng như vậy, các chính trị gia càng tận dụng sự căng thẳng với Trung Quốc để lấy lòng dân chúng, thậm chí các chiến thuật đe dọa và ép buộc của Bắc Kinh càng khiến sự đoàn kết của người Úc được củng cố.
-
- Cựu Thủ tướng Úc Malcolm Turnbull cho biết, các lĩnh vực kinh doanh và giáo dục đại học của Úc cần phải thức tỉnh trước những mánh khóe “bắt nạt” và các mối đe dọa từ Đảng Cộng sản Trung Quốc. (Getty)
Bắc Kinh không hề tỏ ra muốn suy nghĩ lại về chiến lược với Úc. Bắc Kinh vẫn luôn đổ lỗi cho Canberra đã làm đổ vỡ mối quan hệ.
Cuộc chiến vẫn diễn vô cùng gay gắt. Vào tháng 4/2021, ngoại trưởng Australia đã hủy bỏ 2 thỏa thuận của chính quyền bang Victoria trong khuôn khổ dự án xây dựng cơ sở hạ tầng dành cho con cưng của ông Tập - Sáng kiến Vành đai và Con đường - tuyên bố các thỏa thuận này “bất lợi cho quan hệ đối ngoại của chúng tôi”. Sau đó vào tháng 5, các quan chức Trung Quốc đã đình chỉ một cuộc đối thoại kinh tế song phương.
Tuy nhiên, những bế tắc trong mối quan hệ này đã cho chúng ta biết về vị thế của Trung Quốc trên thế giới. Cuối cùng, nỗ lực của Bắc Kinh sử dụng Úc để cảnh báo các quốc gia khác về cái giá phải trả khi từ chối quyền lực của Trung Quốc, thay vào đó lại làm nổi bật sự yếu kém của Bắc Kinh.
Trung Quốc vẫn quá phụ thuộc vào thế giới bên ngoài để khai thác triệt để đòn bẩy thị trường của mình. Họ vẫn thiếu các công cụ để thể hiện sức mạnh của mình ra ngoài biên giới (nếu là Mỹ, họ sẽ tận dụng ưu thế của đồng USD để mở rộng phạm vi tiếp cận của mình). Thay vì khiến các chính phủ khác phải im lặng buông xuôi, chiến dịch không thành công chống lại Australia có thể khuyến khích họ đứng lên chống lại Trung Quốc - về những giá trị mà họ coi là quan trọng cốt lõi.
Tuy nhiên, Australia có thể đối đầu với Bắc Kinh chính là vì họ có sự thống nhất về chính trị - đây là điểm mấu chốt rút ra từ câu chuyện của Úc. Chúng ta có thể thấy sự đồng thuận như vậy đang hình thành ở Hoa Kỳ, một quốc gia cũng có quan điểm mạnh mẽ chống lại “hiểm họa” Trung Quốc.
Đồng thời, mối quan hệ giữa Trung Quốc với Úc có thể gây ra những hậu quả lâu dài cho các mối quan hệ kinh tế của Bắc Kinh với các quốc gia khác. Nhiều nhà hoạch định chính sách đã lo ngại rằng sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc có thể ảnh hưởng đến an ninh quốc gia của họ. Trường hợp của Australia có thể làm dấy lên những lo ngại đó và như ông Wilson suy đoán, dẫn đến “định giá lại rủi ro chính trị về mối quan hệ kinh tế với Trung Quốc”. Tình hình Australia “sẽ là một câu chuyện khiến các chính phủ và doanh nghiệp trên khắp thế giới phải đánh giá lại mối quan hệ kinh tế với Trung Quốc”.
Tuy nhiên, một thông điệp thậm chí còn đen tối hơn xuất hiện từ ví dụ của Australia: Trung Quốc có thể đã không thay đổi được Australia, nhưng Australia cũng không thay đổi được Trung Quốc. Điều này đặt ra viễn cảnh đáng sợ về một trật tự thế giới mới được đánh dấu bằng xung đột gần như liên tục - nếu không phải là quân sự, thì ít nhất là kinh tế, ngoại giao và ý thức hệ, trừ khi cả hai bên có thể tìm ra cách khác.
“Trung Quốc đã và sẽ tiếp tục hành xử tồi tệ”, ông Geoff Raby, đại sứ Australia tại Bắc Kinh từ năm 2007 đến năm 2011, nói. “Trung Quốc sẽ không thay đổi, và chúng ta phải tìm cách chung sống với một Trung Quốc không giống chúng ta nhưng to lớn, hùng mạnh và xấu xí”.
Mộc Trà
Theo The Atlantic
