Các nhà đầu tư Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận với các đối tác Kyrgyzstan, tuy nhiên, nạn tham nhũng ở đó không chỉ dẫn đến bất ổn chính trị mà trên thực tế còn thúc đẩy tinh thần “chống Trung”, đe dọa khả năng tồn tại của các dự án BRI của Trung Quốc.
Tình trạng bất ổn chính trị “phun trào” ở Kyrgyzstan, quốc gia miền núi phía tây tỉnh Tân Cương của Trung Quốc, sau một cuộc bầu cử quốc hội tranh chấp vào ngày 4 tháng 10. Sự tức giận vì gian lận bầu cử đã thúc đẩy một cuộc biểu tình lớn tại quảng trường thành phố của thủ đô vào ngày hôm sau, khi những người biểu tình đốt cháy tòa nhà quốc hội.
Kết cục là Tổng thống Kyrgyzstan Sooronbay Jeenbekov đã phải từ chức hôm thứ Năm (ngày 15/10), với tuyên bố rằng ông muốn chấm dứt cuộc khủng hoảng, do cuộc bầu cử quốc hội gây tranh cãi hồi đầu tháng.
-
- Tổng thống Nga Vladimir Putin, Thủ tướng Pakistan Imran Khan, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Tổng thống Uzbekistan Shavkat Mirziyoyev, Tổng thống Iran Hassan Rouhani, Tổng thống Kyrgyzstan Sooronbai Jeenbekov đi bộ khi họ tham dự cuộc họp của Hội đồng những người đứng đầu Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) tại Bishkek vào ngày 14 tháng 6 năm 2019 (Ảnh: VYACHESLAV OSELEDKO / AFP qua Getty Images)
Ban đầu, Bắc Kinh bình tĩnh quan sát các thành phần chính trị khác nhau “lao vào” khoảng trống quyền lực, vì cho rằng bất kể đảng chính trị nào kiểm soát quốc hội, cũng sẽ không có thành viên nào của giới tinh hoa Kyrgyzstan, dù là thanh niên hay các nhà lãnh đạo tôn giáo, dám đi ngược lại những gì Trung Quốc đang theo đuổi, để ủng hộ phong trào ly khai ở Tân Cương.
Đến ngày 6 tháng 10, tình hình đã chuyển thành một cuộc nổi dậy toàn diện, khi đám đông chiếm giữ các công ty quốc doanh và một số mỏ vàng lớn trên khắp đất nước, bao gồm cả hai mỏ do Trung Quốc điều hành.
Đây không phải là lần đầu tiên trong năm nay khi tình trạng hỗn loạn ở Kyrgyzstan nhắm vào các khoản đầu tư của Trung Quốc. Giới thượng lưu của quốc gia Trung Á này thường thích nói ngon ngọt để Trung Quốc đầu tư vào các dự án trong nước này, chỉ để lấp đầy túi tiền của họ, nhưng có rất ít động lực để thực sự bảo vệ các khoản đầu tư này
Đầu tư lớn vào Kyrgyzstan
Đầu năm nay, một trung tâm thương mại và hậu cần trị giá 275 triệu USD do Trung Quốc tài trợ ở At-Bashy, vùng Naryn, gần biên giới Trung Quốc, đã bị dỡ bỏ sau khi hàng nghìn người phản đối.
Dự án đầu tư lớn thứ hai của Trung Quốc vào Kyrgyzstan được tiến hành sau dự án nhà máy lọc dầu 300 triệu đô la Mỹ ở Kara-Balta. Cảng cạn Khorgos Kazakhstan đi vào hoạt động ở biên giới Kazakhstan-Trung Quốc (đã vượt qua Dordoi của Kyrgyzstan) để trở thành nguồn cung chính của Trung Á, cung cấp sản phẩm cho Trung Quốc.
Trung tâm hậu cần At-Bashy được lên kế hoạch để cạnh tranh với Khorgos, do nó gần với Uzbekistan, nơi mở cửa kinh tế đã chào đón một lượng lớn sản phẩm Trung Quốc.
-
- Quang cảnh cảng cạn KTZE-Khorgos Gateway Dry, một trung tâm hậu cần ở phía Kazakhstan của biên giới Kazakhstan-Trung Quốc, vào ngày 15 tháng 4 năm 2019 (Ảnh: ABDUAZIZ MADYAROV / AFP qua Getty Images)
Trở lại năm 2013, Trung Quốc đã hy vọng rằng quốc gia Trung Á này có thể đóng một vai trò cụ thể trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Dự án At-Bashy phù hợp với tất cả các mô tả về kết nối vành đai và đường bộ.
Xét cho cùng, mục tiêu của tuyến thương mại trên bộ của Trung Quốc là đa dạng hóa, và việc dựa vào Kazakhstan như là cách khả thi duy nhất để đưa hàng hóa đi về phía Tây chỉ có thể là một giải pháp ngắn hạn.
Giấc mơ tan thành mây khói
Đối với Liu Ying, nhà đầu tư hàng đầu của Trung Quốc đứng sau trung tâm hậu cần At-Bashy, đó là một giấc mơ thành hiện thực.
Theo Trung tâm Dịch vụ Hoa kiều ở Bishkek, ông Liu đã sống ở Kyrgyzstan hơn 20 năm và thực sự tin rằng trung tâm này là nơi có lợi cho cả quốc gia Trung Á này và Trung Quốc. Ông có một đối tác kinh doanh địa phương được kết nối tốt, người đã giúp sắp xếp cho các quan chức Kyrgyzstan đến thăm trung tâm hậu cần ở Belarus, Kazakhstan và Uzbekistan.
Mọi thứ dường như đang diễn ra tốt đẹp: Việc xây dựng bắt đầu vào tháng 12 năm 2019 sau một buổi lễ có sự tham dự của thủ tướng Kyrgyzstan khi đó là Mukhammedkalyi Abylgaziev và đại sứ Trung Quốc Du Dewen.
Nhưng giấc mơ của Liu nhanh chóng tan thành mây khói. Phong trào “chống Trung” tại địa phương lan rộng ngay sau buổi lễ, làm dấy lên một số cuộc biểu tình vào tháng Giêng và tháng Hai. Khi gần 1.000 cư dân địa phương xuất hiện vào ngày 17 tháng 2, một số trên lưng ngựa, và không có quan chức địa phương nào sẵn sàng đứng sau dự án này.
Đã có những trường hợp tương tự khác và các nhà đầu tư Trung Quốc ngày càng cảnh giác với việc làm ăn với giới tinh hoa Kyrgyzstan.
Bắc Kinh đến nay đã thấy rõ những khó khăn trong việc làm ăn trong quốc gia này, đặc biệt là sau khi cựu thủ tướng Kyrgyzstan Sapar Isakov bị kết án vào tháng 6/2020 do tham nhũng liên quan đến hợp đồng nhà máy điện của Trung Quốc ở Bishkek.
Công ty Trung Quốc xây dựng nhà máy này bị cho là nguyên nhân khiến người dân Bishkek phải sống sót qua mùa đông băng giá mà không có điện vài năm trước.
Tinh thần “chống Trung” lan rộng ở Kyrgyzstan đang cản trở các dự án tương lai của Trung Quốc tại nước này. Giới tinh hoa Kyrgyzstan - những người đã thu lợi từ Bắc Kinh trong khi chôn sâu đất nước của họ trong bẫy nợ, lại tiếp tục đổ thêm dầu vào ngọn lửa phản kháng này.
Bắc Kinh được yêu cầu ‘xóa nợ’
Kyrgyzstan nợ Trung Quốc khoảng 1,7 tỷ USD; xấp xỉ một nửa nợ nước ngoài của nước này. Trong một số hội nghị truyền hình hồi đầu năm nay, với sự tham dự của một số quốc gia khác, lãnh đạo Kyrgyzstan liên tục yêu cầu Trung Quốc xóa nợ - điều đó đã không được trả lời.
-
- Ứng cử viên cho chức thủ tướng Sadyr Japarov phát biểu tại phiên họp bất thường của Quốc hội Kyrgyzstan tại dinh thự bang Ala-Archa ở Bishkek vào ngày 10 tháng 10 năm 2020. (Ảnh của VYACHESLAV OSELEDKO / AFP qua Getty Images)
Ngay cả khi các cuộc biểu tình phản đối trung tâm hậu cần At-Bashy đang bùng phát, một công ty Trung Quốc là Công ty Thương mại và Công nghiệp Tân Cương Hualing, đã đến thăm Tashkent để thảo luận về việc thiết lập một trung tâm hậu cần khác ở Syrdarya, tại khu vực biên giới giữa Uzbekistan và Kazakhstan.
Đến cuối tháng 3, khi chắc chắn rằng trung tâm hậu cần At-Bashy đã bị dỡ bỏ, công ty Trung Quốc xác nhận rằng dự án Syrdarya sẽ được tiến hành, nhằm cô lập Kyrgyzstan khỏi mạng lưới hậu cần khu vực của Trung Quốc.
Đến ngày 13 tháng 10, cựu nghị sĩ Sadyr Japarov đã bước vào “ánh đèn sân khấu” với tư cách là một nhân vật lãnh đạo, hiện đã được đưa lên làm Thủ tướng.
Người dân địa phương đổ lỗi cho Trung Quốc về sự bành trướng của các dự án. Vào ngày 13 tháng 10, cựu nhà lập pháp Kyrgyzstan và nhà hoạt động chống tham nhũng Shirin Aitmatova đã tweet rằng Trung Quốc đã ảnh hưởng đến cuộc bầu cử ở Kyrgyzstan thông qua đặc vụ Trung Quốc Habibullah Abdukadyr.
Abdukadyr, một người Duy Ngô Nhĩ sinh ra ở Trung Quốc, là ông trùm của thương mại ngầm ở Kyrgyzstan (theo một bản báo cáo bởi Dự án Báo cáo Tội phạm và Tham nhũng có Tổ chức, Đài Châu Âu Tự do và trang web tin tức Kyrgyzstan độc lập Kloop.kg), đã tham gia giúp Matraimov buôn lậu tiền đến Istanbul và Dubai.
Nếu không được giải quyết, tham nhũng ở Kyrgyzstan sẽ tiếp tục thúc đẩy tâm lý “chống Trung” ở nước này, khiến bất kỳ dự án nào của Trung Quốc trong tương lai cũng sẽ gặp rủi ro. Đó là, nếu Trung Quốc vẫn quan tâm.
Trần Đức
