Tầm nhìn bi quan của ông Tập về toàn cầu hóa và tương lai của Trung Quốc

Giúp NTDVN sửa lỗi

Tầm nhìn của Chủ tịch Tập về “lưu thông kép” là một chiến lược kinh tế bi quan tối tăm, phù hợp với một cuộc Chiến tranh Lạnh mới.

Trở lại tháng 8 năm 2020, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã gặp một nhóm các nhà kinh tế ở Bắc Kinh.

“Trong giai đoạn sắp tới, chúng ta sẽ phải đối mặt với nhiều sóng gió hơn”, ông Tập giải thích, sử dụng "ngôn ngữ thẳng thừng" một cách bất thường. Dù không nói rõ, ông Tập đã đề cập về cuộc chiến thương mại và công nghệ ngày càng tồi tệ của Trung Quốc với Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Donald Trump, trong bối cảnh Bắc Kinh ngày càng chắc chắn rằng Mỹ đang muốn kiềm chế sự trỗi dậy địa chính trị của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ).

Nhưng phần sau đó còn thú vị hơn. Ông Tập nói: “Kể từ đầu năm nay, tôi đã nhiều lần nói rằng chúng ta phải thúc đẩy việc hình thành một mô hình phát triển mới, trong đó chu kỳ trong nước và quốc tế là trụ cột, còn các chu kỳ tuần hoàn kép trong nước và quốc tế thúc đẩy lẫn nhau”.

Đối với người ngoài, điều này có vẻ không đáng kể, nhưng chiến lược “tuần hoàn kép” mà ông Tập vạch ra thực sự thể hiện một cách hiểu mới căn bản về toàn cầu hóa và về vị trí của Trung Quốc trong đó.

Bi quan sâu sắc

Không chỉ là một từ thông dụng, tuần hoàn kép mô tả thế giới quan bi quan sâu sắc đã bao trùm lên Bắc Kinh. Giờ đây, Bắc Kinh tin rằng Mỹ và các đồng minh sẽ tiếp tục ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận công nghệ mà Trung Quốc cần để xây dựng “một quốc gia xã hội chủ nghĩa hiện đại” vào giữa thế kỷ này, nhằm trở thành một siêu cường giàu có để cạnh tranh với Mỹ.

Với những gì Tổng thống Trump đã làm và công bố về sự nguy hiểm của Bắc Kinh, ngay cả khi Biden bước chân vào Nhà trắng, thì ông Trump cũng đã thiết lập một chiến lược khiến Biden và chính quyền của ông ta không thể đảo ngược hoàn toàn chiến lược của Mỹ nhằm làm Bắc Kinh suy yếu.

Tư duy của Trung Quốc từ lâu đã đánh giá cao sự tự cường, bắt nguồn từ những ý tưởng được phát triển bởi cựu lãnh đạo Trung Quốc Mao Trạch Đông trong cuộc nội chiến của đất nước, kết thúc với sự thành lập của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào năm 1949.

Bây giờ, thuế quan của ông Trump, cũng như những chiến dịch chống lại các công ty Trung Quốc như Huawei và Tiktok, đã tạo ra những động lực cho một hình thức tự lực cánh sinh mới mà Ông Tập gọi là phát triển “nội lực”.

“Trung Quốc cho rằng có khả năng rất cao về mối quan hệ thậm chí còn tồi tệ hơn với Mỹ và các nước bạn trong những năm tới. (Ảnh của NOEL CELIS/AFP via Getty Images)
“Trung Quốc cho rằng có khả năng rất cao về mối quan hệ thậm chí còn tồi tệ hơn với Mỹ và các nước bạn trong những năm tới. (Ảnh của NOEL CELIS/AFP via Getty Images)

Nhiều chuyên gia đã ghi nhận sự đồng thuận đang thay đổi của phương Tây đối với Trung Quốc, khi các nhà lãnh đạo ở Washington từ bỏ ý tưởng rằng hiện đại hóa kinh tế chắc chắn sẽ dẫn đến tự do hóa chính trị ở Bắc Kinh.

Nhưng đã có một sự thay đổi tương tự trong cuộc đối thoại nội bộ của Trung Quốc với phương Tây. Bắt đầu với thiết bị bán dẫn nhưng có khả năng mở rộng sang tất cả các lĩnh vực khác, Trung Quốc hiện kỳ ​​vọng nước này sẽ phải tự phát triển công nghệ. Lý thuyết mới của ông Tập hiện là trọng tâm của kế hoạch 5 năm lần thứ 14 của đất nước, bao gồm phát triển từ năm 2021 đến năm 2025 và được công bố ở dạng bản thảo vào tháng 10/2020.

Kết quả này sẽ thúc đẩy sự tách rời của Trung Quốc khỏi phương Tây, đồng thời nâng tầm quan trọng của các liên kết thương mại được thiết lập với các khu vực khác trên thế giới - chẳng hạn như thông qua Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường (BRI) mang dấu ấn đậm nét của ông Tập.

Nói một cách thẳng thắn hơn, trong khi thế giới đang bị phân tâm bởi kịch tính của cuộc bầu cử tổng thống Mỹ, thì ông Tập đã lặng lẽ công bố một chiến lược kinh tế phù hợp với một cuộc Chiến tranh Lạnh mới. Đối với cả Trung Quốc và toàn cầu hóa, kết quả có thể rất sâu sắc.

Trung Quốc dự tính Mỹ và các đồng minh sẽ hành động mạnh mẽ hơn bao giờ hết - để từ chối cung cấp công nghệ cần thiết cho Trung Quốc

Để xem sự đồng thuận của Trung Quốc đã thay đổi đến mức nào, hãy nhớ lại nhận xét của ông Tập tại Davos năm 2017. Ở đó, ông miêu tả toàn cầu hóa không phải là một mối đe dọa, mà là một điều tất yếu.

“Nền kinh tế toàn cầu là đại dương lớn mà bạn không thể thoát khỏi”, ông gợi ý. "Trung Quốc sẽ thúc đẩy mạnh mẽ một môi trường bên ngoài mở cửa cho sự phát triển chung".

Trong khi ông Trump đang chống lại ý tưởng này, Trung Quốc sẽ đóng vai trò là người quản lý trật tự toàn cầu hiện có. Ông Tập lập luận rằng nó thậm chí sẽ giúp khắc phục nhiều vấn đề mà hội nhập nhanh chóng đã gây ra, từ bất bình đẳng kinh tế đến biến đổi khí hậu.

Ba năm sau nỗ lực của ông Trump nhằm phá huỷ “chủ nghĩa toàn cầu” (vốn thực chất là định hướng của nghĩa cộng sản, nơi khuyến khích con người không sở hữu, thay vào đó là chính phủ lớn, sở hữu toàn bộ, phân phối toàn bộ của cải, quyền lực...), chủ nghĩa toàn cầu vốn mang lại rất nhiều lợi ích cho Trung Quốc, đã và đang suy yếu đi. Trung Quốc đã phải lần mò hướng đi khác khi lợi ích kiếm được từ “chủ nghĩa toàn cầu” của họ bị suy yếu dưới thời Trump.

Lưu thông kép là một sự bất đắc dĩ mới trong lựa chọn của ông Tập mà thôi, nó khác hẳn với sự đắc ý và cuồng vọng của Trung Quốc dưới thời mà chủ nghĩa toàn cầu chưa bị Trump hãm phanh và bóc trần - những thất bại đáng xấu hổ đằng sau vỏ bọc đạo đức mỹ miều của nó.

Ý tưởng chia thế giới thành hai hệ thống. Đầu tiên là lưu thông bên ngoài, nghĩa là thương mại toàn cầu của Trung Quốc, nhưng cũng là cách nước này mời người nước ngoài vào nền kinh tế nội địa của mình. Đây là trọng tâm trong các phát biểu của ông Tập ở Davos và là cách tiếp cận đã thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng trong nhiều thập kỷ của đất nước ông, biến Trung Quốc thành một cường quốc xuất khẩu.

Thành phần thứ hai sau đó là lưu thông nội bộ, nghĩa là nhu cầu nội địa từ người tiêu dùng Trung Quốc, nhưng cũng là chuỗi cung ứng nội địa và công nghệ “sản xuất tại Trung Quốc”.

Bộ phận này có điểm chung là “cải cách và mở cửa” - một cụm từ đã thống trị tư duy kinh tế của Trung Quốc trong nhiều thập kỷ. Ý tưởng đó cho thấy Bắc Kinh nên cải cách nền kinh tế trong nước (hoặc nội bộ) của mình để làm cho nền kinh tế được dẫn dắt bởi thị trường nhiều hơn, đồng thời mở cửa với thế giới (bên ngoài) thông qua toàn cầu hóa, đạt được những ý tưởng, kỹ thuật sản xuất và công nghệ mới.

Tuần hoàn kép cũng lặp lại những nỗ lực lâu dài nhằm loại bỏ Trung Quốc khỏi mô hình tăng trưởng bị chi phối bởi xuất khẩu và đầu tư cơ sở hạ tầng và thay vào đó xây dựng loại hình kinh tế dựa vào tiêu dùng phổ biến ở các nước giàu.

Lực bất tòng tâm

Những nỗ lực như vậy chỉ thành công một phần. Một thập kỷ trước, khoảng 34% nền kinh tế Trung Quốc đến từ tiêu dùng nội địa, thấp hơn một nửa so với mức ở Mỹ vào thời điểm đó. Đến năm 2019, con số này chỉ đạt 39% - một tiến bộ, nhưng hầu như không ấn tượng. Khi cụm từ lưu thông kép lần đầu tiên xuất hiện vào đầu năm nay, nhiều người coi nó chỉ đơn thuần là cố gắng thêm một lần nữa hướng tới mục tiêu dài hạn này của tái cân bằng kinh tế nội bộ Trung Quốc.

“Lệnh trừng phạt từ Hoa Kỳ bắt đầu với chất bán dẫn nhưng có khả năng mở rộng sang tất cả các loại công nghệ khác, Trung Quốc dự tính ​​rằng họ sẽ phải tự phát triển kinh tế”.

Tuy nhiên, chính môi trường địa chính trị đang xấu đi của Trung Quốc đánh dấu sự luân chuyển kép - như một sự phá vỡ so với quá khứ quyết định.

Li Mingjiang, một nhà khoa học chính trị Trung Quốc có trụ sở tại Singapore và là người quan sát lâu năm về nền kinh tế chính trị phức tạp của Bắc Kinh cho biết: “Trung Quốc cho rằng có khả năng rất cao về mối quan hệ thậm chí còn tồi tệ hơn với Mỹ và các nước bạn trong những năm tới. Vì vậy, họ cần phải làm gì đó về việc này”.

Trong ảnh minh họa này, có thể thấy một chiếc điện thoại di động hiển thị logo của các ứng dụng Trung Quốc WeChat và TikTok trước màn hình hiển thị cờ của Hoa Kỳ và Trung Quốc trên một trang internet, vào ngày 22 tháng 9, 2020 tại Bắc Kinh, Trung Quốc. Cả hai ứng dụng phổ biến do Trung Quốc sở hữu đều đang phải đối mặt với lệnh cấm theo lệnh hành pháp do Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump ký. (Ảnh của Kevin Frayer / Getty Images)
Trong ảnh minh họa này, có thể thấy một chiếc điện thoại di động hiển thị logo của các ứng dụng Trung Quốc WeChat và TikTok trước màn hình hiển thị cờ của Hoa Kỳ và Trung Quốc trên một trang internet, vào ngày 22 tháng 9, 2020 tại Bắc Kinh, Trung Quốc. Cả hai ứng dụng phổ biến do Trung Quốc sở hữu đều đang phải đối mặt với lệnh cấm theo lệnh hành pháp do Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump ký. (Ảnh của Kevin Frayer / Getty Images)

Không khó để hiểu tại sao. Thuế quan của ông Trump và các cuộc chiến về đậu nành tạo ra nhiều tiêu đề hơn, nhưng công nghệ tiên tiến mới thực sự quan trọng với Bắc Kinh. Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu công nghệ toàn cầu trong một số lĩnh vực, từ thanh toán trực tuyến đến trí tuệ nhân tạo. Nhưng nó thua ở những lĩnh vực khác.

Bất chấp sức mạnh địa chính trị của mình, Bắc Kinh vẫn là một nền kinh tế có thu nhập trung bình vững chắc, với tổng sản phẩm quốc nội bình quân đầu người khoảng 9.700 USD - ngang bằng với Kazakhstan và bằng gần một nửa so với Hy Lạp. Tiếp cận với công nghệ tiên tiến là rất quan trọng trong việc thay đổi điều này, đặc biệt là khi nền kinh tế của nó chuyển dịch khỏi giai đoạn sản xuất hàng hóa xuất khẩu (công xưởng) đã thống trị mô hình tăng trưởng từ lâu.

Trong những thập kỷ gần đây, Trung Quốc đã có nhiều lộ trình để có được công nghệ như vậy. Thông thường, Trung Quốc chỉ đơn giản là mua nó, như khi các công ty Trung Quốc mua tất cả mọi thứ, từ động cơ phản lực Rolls Royce đến chất bán dẫn Qualcomm. Các doanh nghiệp nước ngoài đổ xô thiết lập các hoạt động tại Trung Quốc - thường là một phần của các liên doanh địa phương, với mong muốn khai thác thị trường tiêu thụ rộng lớn.

Các doanh nghiệp Trung Quốc đã mua các tập đoàn công nghệ nước ngoài, trong khi các học giả và nhà khoa học Trung Quốc xây dựng quan hệ đối tác tại các trường đại học tốt nhất thế giới. Bắc Kinh cũng áp dụng các phương pháp đen tối hơn, từ ép buộc chuyển giao công nghệ đến đánh cắp tài sản trí tuệ hoàn toàn. Mặc dù luôn có rất nhiều con đường hợp pháp khác để đi.

“Ông Tập đã lặng lẽ tiết lộ một chiến lược kinh tế phù hợp với một cuộc Chiến tranh Lạnh mới”.

Bây giờ, nhiều tuyến đường này đang nhanh chóng đóng lại. Thay vì dùng chiêu thuế quan, "danh sách thực thể" của Mỹ mới là vũ khí mạnh mẽ nhất của họ. Trở lại năm 2016, lần đầu tiên Mỹ sử dụng quy trình này khi cáo buộc ZTE - nhà cung cấp viễn thông lớn thứ hai của Trung Quốc, bán các công nghệ của Mỹ cho Iran - làm tê liệt công ty Trung Quốc trong quá trình này.

Sau đó, chính quyền Trump đã leo thang cách tiếp cận này, cấm các doanh nghiệp Mỹ giao dịch với hàng chục doanh nghiệp Trung Quốc, từ các công ty khổng lồ thuộc sở hữu nhà nước đến các nhà cung cấp trí tuệ nhân tạo có liên kết với khu vực Tân Cương và cộng đồng thiểu số người Duy Ngô Nhĩ theo đạo Hồi.

Các biện pháp gần đây hơn được công bố vào tháng 8 này cũng ảnh hưởng đến các nhà cung cấp nước ngoài, chẳng hạn như ngăn các nhà khai thác chất bán dẫn ở Đài Loan bán cho các đơn vị Trung Quốc. Huawei đã là một trong những nạn nhân nổi tiếng. Các chuyên gia hàng đầu đặt câu hỏi rằng liệu nhà vô địch công nghệ liên kết với nhà nước của Trung Quốc này có thể tồn tại hay không.

Tuy nhiên, những gì bắt đầu với thiết bị bán dẫn khó có thể dừng ở đó, do đó, dẫn đến sự bi quan cơ bản của tuần hoàn kép. Dưới thời Trump, Mỹ đã công khai một loạt các biện pháp hạn chế tiếp cận công nghệ của Trung Quốc, từ Đạo luật cải cách kiểm soát xuất khẩu năm 2018 đến các biện pháp có mục tiêu hơn trong các lĩnh vực như phần mềm hình ảnh không gian địa lý.

Các đồng minh ở châu Âu đang được khuyến khích làm theo. Nhiều chính phủ phương Tây cũng đã hành động để ngăn Trung Quốc mua lại hoàn toàn các công ty công nghệ tiên tiến, đồng thời hạn chế hợp tác học thuật với các đối tác Trung Quốc.

Trận chiến gần đây đối với TikTok cho thấy Mỹ đã nhanh chóng tăng cường mức độ về những gì được coi là mối đe dọa an ninh quốc gia - một danh mục hiện không chỉ bao gồm mạng viễn thông 5G do Huawei cung cấp, mà còn cả mạng xã hội dành cho thanh thiếu niên và nền tảng phương tiện truyền thông.

Trung Quốc không có khả năng kháng cự trong thương chiến
Trung Quốc hầu như bị động trước một chiến lược kiên định, được nghiên cứu kỹ lưỡng và chuẩn bị lâu dài của Mỹ. (Ảnh: Pixabay).

Ở những nơi khác, các chiến lược gia Hoa Kỳ đặc biệt bất bình trước học thuyết “hợp nhất quân sự-dân sự” của Trung Quốc - với các công nghệ mà khu vực tư nhân của Trung Quốc mua lại phải được chia sẻ với lực lượng vũ trang của quân đội Trung Quốc.

Vấn đề là, khi bạn nhìn đủ kỹ, hầu hết mọi thứ đều có thể được coi là "công nghệ lưỡng dụng", từ thiết bị hạt nhân và pin năng lượng tái tạo đến máy bay dân dụng, máy bay không người lái và xe tự hành.

“Các kế hoạch của ông Tập rõ ràng đặt trọng tâm nhiều hơn vào sản xuất trong nước và sự kiểm soát của nhà nước”.

Sau đó, vẫn có những kịch bản ảm đạm hơn. “Trung Quốc đang chuẩn bị kế hoạch B, lúc đầu là những gì sẽ xảy ra khi các chuỗi cung ứng quốc tế ngừng hoạt động”, một học giả Trung Quốc (giấu tên) cho biết.

“Trung Quốc hiện cho rằng khả năng tiếp cận công nghệ của họ sẽ bị thu hẹp bất kể ông Tập có hành động gì”, ông tiếp tục. Nhưng sau đó, câu hỏi đáng báo động hơn là Trung Quốc có thể thực sự tiếp tục những hành động gây rối nào.

“Phần lớn là về sự chuẩn bị cho một cuộc chiến có thể xảy ra trên eo biển Đài Loan", vị học giả nói.

Về mặt chính thức, Trung Quốc đặt mục tiêu thống nhất với Đài Loan vào năm 2049. Nhiều nhà phân tích cho rằng ông Tập có kế hoạch theo đuổi mục tiêu quốc gia lâu dài - để có thể củng cố di sản của ông với tư cách là một nhà lãnh đạo quốc gia thực sự vĩ đại. Tuy nhiên, bất kỳ nỗ lực nào cho việc thống nhất - sử dụng đến các phương tiện quân sự, ngay cả trong các kịch bản không có chiến tranh - cũng sẽ có rủi ro cao. Trung Quốc gần như chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt toàn cầu - thêm một lý do cho sự phát triển cấp thiết của công nghệ trong nước.

Nói dễ hơn làm

Việc phát triển công nghệ trong nước nói dễ hơn làm. Trước đây, Trung Quốc đã thúc đẩy các kế hoạch tương tự, bao gồm kế hoạch “Sản xuất tại Trung Quốc 2025” gần đây - nhằm phát triển các năng lực hàng đầu thế giới trong gần một chục lĩnh vực, từ tàu biển đến thiết bị điện và vật liệu công nghiệp tiên tiến.

Các quan chức Trung Quốc đã dành nhiều thập kỷ để đổ tiền vào chất bán dẫn nói riêng, chỉ để thấy rằng sản phẩm của họ vẫn còn tụt hậu so với Mỹ và Đài Loan. Nhưng chỉ "đổ tiền" thì không hiệu quả.

“Chúng ta cần nhận ra rằng [công nghệ] mới không giống như những con đường và cây cầu có thể được hoàn thành với rất nhiều kinh phí”, như một quan chức cấp cao của Trung Quốc gần đây đã nói. “Rất nhiều dự án do chính phủ tài trợ có thể sẽ chẳng đi đến đâu… Chúng ta cần các lực lượng thị trường để quyết định đầu tư bao nhiêu và vào đâu”.

“Sự tách biệt dần này giữa Trung Quốc và phương Tây sẽ có ý nghĩa hơn nhiều so với sự chia rẽ trong Chiến tranh Lạnh”.

Cho đến nay, khó có thể biết được tuần hoàn kép sẽ hoạt động như thế nào trong thực tế. Điều tương tự cũng đúng với kế hoạch cơ sở hạ tầng BRI của ông Tập vào năm 2013, dần dần chuyển từ một khẩu hiệu mơ hồ thành một kế hoạch khổng lồ trên toàn cầu với các khoản đầu tư lên tới hàng trăm tỷ USD.

Thông tin chi tiết của tuần hoàn kép sẽ mất thời gian để xác thực, bắt đầu khi toàn bộ chi tiết về kế hoạch 5 năm tiếp theo của Trung Quốc xuất hiện vào đầu năm 2021. Nhưng Bắc Kinh có rất nhiều biện pháp để xử lý, từ các chính sách công nghiệp thu hút tiền mặt vào các công nghệ cụ thể đến đầu tư vào nghiên cứu khoa học cơ bản. Các cải cách khác sẽ nhằm mục đích giúp huy động vốn dễ dàng hơn hoặc giúp các doanh nhân bắt đầu kinh doanh công nghệ,

Liệu điều này có hiệu quả không? Một số yếu tố trong cách tiếp cận của ông Tập trông giống với mô hình kinh tế cũ gọi là “thay thế nhập khẩu”. Lý thuyết gây mất uy tín này đã khiến nhiều nền kinh tế mới nổi chặn nhập khẩu hàng hóa nước ngoài với nỗ lực buộc người tiêu dùng phải mua các sản phẩm sản xuất trong nước, từ ô tô đến các bộ phận máy móc. Trong khi điều này không thể thúc đẩy sự phát triển ở các nước nhỏ hơn như Sri Lanka và Tanzania, nó có thể hoạt động tốt hơn ở một nền kinh tế khổng lồ như Trung Quốc, với 1,4 tỷ người tiêu dùng, quy mô kinh tế rõ ràng và truyền thống đầu tư nhiều vào nghiên cứu và phát triển.

Một câu hỏi nữa là chính xác thì Trung Quốc sẽ bi quan như thế nào. Bắc Kinh có thể áp dụng cách tiếp cận "chờ và xem", chuyển sang phát triển các lựa chọn kinh tế địa phương - chỉ khi nó thực sự bị cắt khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, việc phát triển các công nghệ mới trong nước có thể mất hàng thập kỷ, trong khi nỗi nhục nhã khi chứng kiến ​​các công ty như ZTE và Huawei phải vấp ngã bởi các lệnh trừng phạt, đã khiến các nhà hoạch định chính sách ở Bắc Kinh khó chịu. Vì thế, họ có thể bắt đầu phát triển các giải pháp thay thế ngay bây giờ - một bước đi có khả năng đi kèm với chi phí ngắn hạn đáng kể.

Huawei đã bị nhà mạng Telstra Úc từ bỏ và bị chính phủ Liên bang cấm do lo ngại về vấn đề an ninh. (Getty Images)
Huawei đã bị Hoa Kỳ và các nước phương Tây cấm do lo ngại về vấn đề an ninh. (Getty Images)

“Lưu thông kép vẫn là một chiến lược rủi ro cao đối với Trung Quốc, đặc biệt là với viễn cảnh nó mang lại tăng trưởng thấp hơn trong dài hạn”.

Giới lãnh đạo Trung Quốc rất khó chối bỏ rằng lưu thông kép trên thực tế đang đẩy nền kinh tế Trung Quốc vào thế cô lập. Ông Tập nhấn mạnh quan điểm này trong một bài phát biểu khác gần đây - đánh dấu kỷ niệm 40 năm thành lập Đặc khu Kinh tế Thâm Quyến - khu vực được ra mắt vào năm 1980 và được coi là điểm khởi đầu cho cuộc hành quân dài hạn của Trung Quốc trở lại nền kinh tế toàn cầu.

Ông lập luận rằng Trung Quốc sẽ tiếp tục tìm kiếm đầu tư nước ngoài: “Hình thức phát triển mới không phải là lưu thông nội địa khép kín, mà là luân chuyển kép trong nước và quốc tế mở”. Một số công ty nước ngoài thậm chí có thể thấy dễ dàng hơn khi thâm nhập thị trường Trung Quốc trong tương lai, mặc dù chỉ trong một số lĩnh vực như dịch vụ tài chính và hàng tiêu dùng. Nhưng các kế hoạch của ông Tập rõ ràng tập trung nhiều hơn vào cả sản xuất trong nước và sự kiểm soát của nhà nước.

Sự thay đổi này sẽ được chú ý đặc biệt trong các lĩnh vực liên quan đến cơ sở hạ tầng kỹ thuật số cốt lõi của Trung Quốc, một thực tế cũng giúp giải thích một trong những giai đoạn hấp dẫn nhất trong lịch sử kinh tế Trung Quốc gần đây: sự hủy bỏ vào phút cuối (vào tháng 10/2020) của việc phát hành cổ phần quốc tế từ công ty Ant Group.

Công ty liên kết của Alibaba được thiết lập để có đợt phát hành lần đầu ra công chúng lớn nhất thế giới, có khả năng huy động tới 37 tỷ USD, cho đến khi các nhà quản lý Trung Quốc tuyên bố gã khổng lồ này đã không tuân thủ các thay đổi quy định được thiết kế để bảo vệ người tiêu dùng khỏi việc vi phạm khi bán các sản phẩm tài chính. Nguyên nhân có lẽ tập trung vào Jack Ma và bài phát biểu gần đây của ông chỉ trích các ngân hàng quốc doanh của Trung Quốc.

Nhưng sự sa sút của Ant cho thấy sự thúc đẩy rộng rãi hơn của nhà nước Trung Quốc nhằm kiểm soát các doanh nghiệp công nghệ tư nhân đang thống trị không gian internet tiêu dùng của họ, bao gồm cả Alibaba và Tencent.

“Động lực đổi mới trong nước của Trung Quốc có thể thành công, có khả năng khiến các quốc gia phương Tây không thể tiếp cận các công nghệ tự phát triển trong nước có giá trị của Trung Quốc”.

Trụ sở chính của Tencent, công ty mẹ của công ty truyền thông xã hội Trung Quốc WeChat, được nhìn thấy ở Bắc Kinh vào ngày 7 tháng 8 năm 2020. - Bắc Kinh ngày 7 tháng 8 cáo buộc Hoa Kỳ "đàn áp" sau khi Tổng thống Donald Trump ra lệnh hạn chế sâu rộng đối với các gã khổng lồ truyền thông xã hội Trung Quốc TikTok và WeChat. (Ảnh của GREG BAKER / AFP qua Getty Images)

Dù lý do của nó là gì, nhiều tác động kinh tế của tuần hoàn kép sẽ có hại. Tăng trưởng kinh tế Trung Quốc gần như chắc chắn sẽ thấp hơn, khiến ông Tập phải đặt mục tiêu tăng gấp đôi quy mô nền kinh tế Trung Quốc vào năm 2035. Mức độ đổi mới và năng suất cũng có thể trì trệ, do quỹ chính phủ được chuyển vào các dự án đầu tư “hổ giấy” lãng phí. Cũng có thể có những ảnh hưởng đáng kể đối với nền kinh tế toàn cầu.

Sự tách biệt dần dần về kinh tế giữa Trung Quốc và phương Tây sẽ có ý nghĩa hơn so với sự chia rẽ của Chiến tranh Lạnh ban đầu, do thương mại trước đây giữa Hoa Kỳ và Liên Xô còn rất ít.

Điều này không có nghĩa là Trung Quốc sẽ rút lui đồng loạt khỏi toàn cầu hóa. Quan trọng là, lưu thông kép thực sự khiến Trung Quốc xây dựng mối quan hệ sâu sắc với những nền kinh tế tiên tiến vẫn muốn kinh doanh với họ, bao gồm cả những nền kinh tế đang ở ngưỡng cửa ở châu Á như Singapore và Hàn Quốc. Nó cũng khiến Trung Quốc có nhiều khả năng sẽ tập trung các nỗ lực kinh tế vào các quốc gia đối tác BRI trên khắp Đông Nam và Trung Á cũng như ở châu Phi và Mỹ Latinh.

Cách tiếp cận như vậy cũng sẽ phù hợp với tham vọng dài hạn của Trung Quốc đối với BRI - vốn luôn nhắm đến mục tiêu cao hơn. Không chỉ đơn giản là rải rác trên toàn cầu với các cảng, đường sắt và nhà máy điện mới, thay vào đó, ý định của Trung Quốc là từng bước Trung Quốc hóa kinh tế các khu vực, theo đó các hệ thống thương mại và công nghệ toàn cầu thay vì tập trung vào công nghiệp phương tây sẽ chuyển hướng sang Trung Quốc.

“Một Trung Quốc với ít lợi ích trong hệ sinh thái công nghệ toàn cầu có thể trở thành một tác nhân toàn cầu gây rối loạn hơn - với Đài Loan là ví dụ tiềm năng rõ ràng và đáng báo động nhất”.

Trong tất cả những điều này, lưu thông kép vẫn là một chiến lược rủi ro cao đối với Trung Quốc, đặc biệt trước viễn cảnh nó mang lại là tăng trưởng thấp hơn làm ảnh hưởng đến tính hợp pháp của chính quyền Trung Quốc. Tuy nhiên, Bắc Kinh đã đưa ra phần lớn sự lựa chọn chính sách này.

Dưới thời ông Tập, nền chính trị của Trung Quốc đã trở nên độc tài hơn, nền kinh tế cứng nhắc hơn và chính sách đối ngoại của nước này trở nên đe dọa hơn, đối với cả các nước láng giềng ở châu Á và phương Tây. Động lực tiếp thu công nghệ mới của họ trong những thập kỷ gần đây đã bị hủy hoại bởi hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ, cũng như vô số lời hứa bị phá vỡ - nhằm tự do hóa mô hình kinh tế do nhà nước thống trị.

Tuy nhiên, lưu thông kép cũng đi kèm với những tình huống khó xử không kém đối với phương Tây. Nếu Mỹ mong muốn duy trì một hệ thống toàn cầu, cởi mở, dựa trên luật lệ trong tương lai, thì Mỹ phải cân nhắc cẩn thận những rủi ro đến từ việc thúc đẩy Trung Quốc rời bỏ mô hình đó một cách dứt khoát hơn. Điều này để lại những câu hỏi khó xử cho Tổng thống Mỹ nhiệm kỳ sau.

Sự luân chuyển kép cuối cùng cho thấy rằng nhiệm kỳ của ông Trump đã có nhiều ảnh hưởng hơn những gì các nhà phê bình của ông muốn thừa nhận. Ông đang vật lộn với cuộc bầu cử gần đây của Mỹ, nhưng các chính sách quyết đoán và mạnh mẽ của ông đã thành công trong việc thuyết phục giới tinh hoa Trung Quốc rằng Mỹ hiện không lùi bước trong việc ngăn chặn sự phát triển công nghệ của Trung Quốc.

Tổng thống Mỹ từ năm 2021 phải cân nhắc xem mình nên tiếp tục chiến lược này như thế nào trước một Trung Quốc đang điều chỉnh mục tiêu và tầm nhìn.

Tác giả: James Crabtree là một tác giả và nhà báo người Anh sống ở Singapore. Ông hiện là phó giáo sư thực hành tại Trường Chính sách công Lee Kuan Yew tại Đại học Quốc gia Singapore, và là thành viên cao cấp tại Trung tâm Trường học về Châu Á và Toàn cầu hóa.

Thiện Nhân - Trà Nguyễn



BÀI CHỌN LỌC

Tầm nhìn bi quan của ông Tập về toàn cầu hóa và tương lai của Trung Quốc