Bắc Kinh kỳ vọng liên kết với Châu Âu để đối trọng lại Hoa Kỳ, nhưng “giấc mơ” này dường như đã thành “khói tản mây tan”, khi các nước Châu Âu vẫn giữ tư thế đối đầu với Trung Quốc trong nhiều lĩnh vực từ thương mại, nhân quyền cho đến vấn đề ở Hong Kong.
Trung Quốc tìm kiếm đồng minh tại Châu Âu, nhưng nhận lại sự giận dữ và thất vọng
Chủ tịch Thượng Viện Cộng Hòa Séc Milos Vystrcil dẫn đầu một phái đoàn 90 người, thực hiện chuyến công du Đài Loan kéo dài 5 ngày từ 30/8/2020, nhằm mục đích thúc đẩy hợp tác thương mại với Đài Loan và tuyên bố Praha sẽ không e ngại sự phản ứng từ Trung Quốc.
Đáp lại vấn đề này, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc, Vương Nghị lên tiếng đe Thượng Viện Vystrcil phải trả giá đắt vì vi phạm nguyên tắc “một Trung Quốc” khi dẫn phái đoàn đến thăm Đài Loan. Với những phát ngôn “vô lễ” đối với “sự phản bội của Cộng Hòa Séc”, Vương đe dọa “Vystrcil sẽ phải trả một cái giá đắt”; trở thành “kẻ thù của 1,4 tỷ người Trung Quốc”...
Ngay sau đó, ông Pavel Novotny, Thị trưởng Praha-Řeporyje của Cộng hòa Séc đã không ngần ngại gọi thẳng nhà ngoại giao theo phong cách “chiến lang” Trung Quốc là “lũ hề thô lỗ không có tư cách” và yêu cầu chính quyền Trung Quốc “cần phải xin lỗi càng sớm càng tốt về lời đe dọa vô liêm sỉ này”.
-
- Ông Charles Michel, chủ tịch Hội đồng châu Âu, khẳng định: “Châu Âu là một đối thủ, không phải một đấu trường” (Ảnh: Kenzaburo Fukuhara - Pool/Getty Images)
Bắc Kinh luôn xem châu Âu là đối tác thực dụng có thể cùng Bắc Kinh tạo mối quan hệ đối trọng với Mỹ. Nhưng với cách hành xử và chính sách đối ngoại khiêu khích từ thương mại, nhân quyền cho đến vấn đề ở Hong Kong, thêm những lời đe dọa từ Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc, đã khiến vị thế của Trung Quốc đối với Châu Âu suy giảm trầm trọng. Điều này tạo nên một thách thức lớn đối với nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình.
Trong ngắn hạn, sẽ làm suy yếu sự phục hồi kinh tế của Trung Quốc sau đại dịch, khi các khoản đầu tư mới từ châu Âu bị hạn chế và Mỹ đang phải cắt giảm nhiều gói hợp tác, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao.
Trong dài hạn, có thể làm tan biến tham vọng của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ), với mong muốn thay thế Hoa Kỳ trong tư cách là nhà lãnh đạo toàn cầu, đưa ra các quy tắc quản trị và thương mại.
Châu Âu đi từ ‘thất vọng’ đến ‘vỡ mộng’
Sự thất vọng của châu Âu đối với các chính sách của Trung Quốc ngày càng gia tăng, đỉnh điểm từ khi đại dịch viêm phổi Vũ Hán có dấu hiệu lây lan trong cộng đồng, nhưng Trung Quốc lại tìm cách che giấu tình hình thay vì sớm cảnh báo trong công chúng. Đặc biệt là với lô thiết bị bảo hộ và vật dụng y tế mà Hà Lan và Tây Ban Nha nhập khẩu từ Trung Quốc thì đều phát hiện có lỗi.
Chủ nghĩa chuyên chế của Trung Quốc về cơ bản mâu thuẫn với các giá trị của châu Âu mặc dù Bắc Kinh vẫn tiếp tục cam kết “hợp tác hòa bình”. Luật an ninh Hong Kong được sử dụng để trấn áp những người bất đồng chính kiến khiến các nhà lãnh đạo châu Âu phải lên tiếng phản đối việc vi phạm quyền tự chủ và dân chủ của lãnh thổ bán tự trị này.
“Nếu bạn chứng kiến cảnh các nữ sinh bị cảnh sát Hong Kong đánh đập, bạn sẽ thấy nó hoàn toàn trái ngược với thông điệp truyền tải của Trung Quốc về sự hợp tác, hòa bình và ổn định xã hội”, giám đốc Chương trình Châu Á tại Hội đồng Châu Âu về Quan hệ Đối ngoại, ông Janka Oerte đề cập trong một video được ghi lại gần đây.
Tại hội nghị thượng đỉnh trực tuyến với lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) hôm 14/9/2020, lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã đặt vấn đề về “quan hệ đối tác chiến lược toàn diện”. Cuộc họp không đạt được kỳ vọng của ông Tập trong việc tăng cường củng cố quan hệ kinh tế với châu Âu. Thay vào đó, lại lộ ra những vết rạn nứt, bất đồng sâu sắc tồn tại lâu nay giữa hai bên.
Châu Âu cáo buộc Trung Quốc trì hoãn việc thực hiện lời hứa chống biến đổi khí hậu; lên án hành động đàn áp ở Hong Kong và Tân Cương, nhắc lại vụ Bắc Kinh bắt giữ một chủ hiệu sách người Thụy Điển và 2 công dân Canada để trả đũa việc dẫn độ giám đốc tài chính Huawei, cho đến hành động đơn phương uy hiếp ở Biển Đông.
Ông Charles Michel, chủ tịch Hội đồng châu Âu, cơ quan hoạch định chính sách của EU, phát biểu sau hội nghị thượng đỉnh: “Vẫn còn những khác biệt đang tồn tại và chúng ta sẽ phải minh bạch chúng”. Ông cũng khẳng định: “Châu Âu là một đối thủ, không phải một đấu trường.”
Châu Âu hiện chưa tiến xa như chính quyền Trump trong việc mạnh dạn phá bỏ gắn bó chính trị, kinh tế và xã hội với Trung Quốc (vốn tồn tại trong nhiều thập kỷ )để tạo tiền đề cho một kỷ nguyên đối đầu mới. Tuy nhiên, EU đã lên tiếng phản đối, lên án hàng loạt vấn đề của Trung Quốc (tương tự các vấn đề gây căng thẳng quan hệ với Mỹ - Trung). Và có vẻ như ĐCSTQ đã... kìm nén.
‘Châu Âu là một đối thủ, không phải một đấu trường’
Một số quốc gia như Anh, Pháp và Slovenia, đã theo bước Hoa Kỳ về hạn chế các khoản đầu tư của Huawei, gã viễn thông khổng lồ của Trung Quốc, trong khi những quốc gia khác đang để ngỏ khả năng.
Ý cũng đã thông qua nghị quyết ủng hộ người biểu tình Hong Kong, cùng các nước khác phản đối luật an ninh Hong Kong do Bắc Kinh áp đặt. Thậm chí Đức là quốc gia giao thương nhiều nhất với Trung Quốc và là động lực thúc đẩy các chính sách của châu Âu cũng đã phát đi tín hiệu... mất kiên nhẫn.
Bộ trưởng Ngoại giao Đức, Heiko Maas, bất ngờ trực tiếp đáp trả: “Chúng tôi, người châu Âu, luôn hành động trong sự hợp tác chặt chẽ. Chúng tôi luôn dành cho các đối tác sự tôn trọng và chúng tôi cũng chờ đợi họ làm điều tương tự".
Và ông Heiko Maas kết luận: “Những lời đe dọa như vậy không có chỗ ở đây”. Ngày tiếp theo, Đức công bố chiến lược mới can dự vào cuộc đấu địa chính trị liên quan đến hành động bành trướng quân sự của Trung Quốc ở Ấn Độ - Thái Bình Dương.
Thủ tướng Đức, bà Angela Merkel nói thêm (sau hai giờ thảo luận với ông Tập): “Chúng tôi nhận thấy rằng vấn đề đang gia tăng trong một số lĩnh vực nhất định nhưng chúng tôi sẽ cố gắng tìm ra giải pháp, ngay cả khi chúng tôi phải chậm chạp tiến về phía trước từng chút một”. Bà cũng đang phải chịu những áp lực ngày càng lớn khi không có xu hướng kết hợp giữa chính trị và kinh tế trong việc ứng phó với Trung Quốc.
-
- Những thỏa thuận kỳ vọng đã bị trì hoãn do Trung Quốc không thực sự mở cửa thị trường nội địa cho các công ty châu Âu (Ảnh: Sean Gallup/Getty Images)
Theo kế hoạch ban đầu, Hội nghị thượng đỉnh EU-Trung Quốc được tổ chức tại thành phố Leipzig, Đức vào ngày 14/9/2020, đỉnh điểm là việc ký kết hiệp ước đầu tư giữa EU - Trung Quốc (đã được chuẩn bị trong nhiều năm). Tuy nhiên, những thỏa thuận kỳ vọng đã bị trì hoãn do Trung Quốc không thực sự mở cửa thị trường nội địa cho các công ty châu Âu.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu, Bà Ursula von der Leyen, nhấn mạnh: “Thương mại có thể tiếp thêm sức mạnh cho sự phục hồi kinh tế của cả hai phía và Châu Âu muốn xây dựng mối quan hệ cân bằng hơn với Bắc Kinh”.
Ông Tập tuyên bố ĐCSTQ không cần 'những bài lên lớp'
Theo Tân Hoa xã, hãng thông tấn nhà nước Trung Quốc, ĐCSTQ vẫn giữ vai trò điều hành và quản lý kinh tế. Về các vấn đề liên quan đến nhân quyền, ông Tập thẳng thắn nói với châu Âu rằng ĐCSTQ không cần “những bài lên lớp”.
Khi căng thẳng Trung Quốc - EU gia tăng đến mức không còn che giấu được nữa, trước thềm hội nghị thượng đỉnh, Ngoại trưởng Vương Nghị thực hiện chuyến công du tới thăm 5 nước châu Âu gồm Ý, Hà Lan, Na Uy, Pháp và Đức. Chuyến công du được nhiều người coi là một nỗ lực để hàn gắn các vết rạn nứt, nhưng xem ra ông còn đổ thêm dầu vào lửa.
Đến Na Uy, ông Vương cảnh báo không được trao Nobel hòa bình cho người biểu tình Hong Kong (dù ủy ban giải Nobel hoạt động độc lập với Chính phủ Na Uy). Ông ám chỉ nếu làm như vậy, có thể sẽ đẩy quan hệ song phương giữa hai nước rơi vào tình trạng đóng băng một lần nữa.
Trước đó, ông Lưu Hiểu Ba, nhà bất đồng chính kiến ủng hộ dân chủ Trung Quốc, và là một trong những tác giả soạn thảo Hiến Chương 08 đòi dân chủ hóa các hoạt động chính trị tại Trung Quốc. Năm 2009 ông bị kết án 11 năm tù với tội danh "xúi giục lật đổ chế độ".
Một năm sau, năm 2010, ủy ban Nobel trao giải thưởng cao quý nhất này cho nhà đấu tranh họ Lưu, một "biểu tượng xuất sắc nhất về nhân quyền". Điều này đã gây ra khủng hoảng nghiêm trọng về mặt ngoại giao giữa Trung Quốc và Na Uy.
Ở Rome, Paris và Berlin, ông Vương Nghị đối mặt với những câu hỏi gai góc về luật an ninh Hong Kong, luật bị cho là vi phạm cam kết của Bắc Kinh về tôn trọng quyền tự chủ và dân chủ đối với đặc khu này. Như mọi khi, Ông Vương đáp lại một cách thách thức, đây là "chuyện nội bộ".
Ngoại trưởng Vương đã đưa ra lời đe dọa ngay trên lãnh thổ Đức: "Chính phủ và người dân Trung Quốc sẽ không ngồi yên, các ông sẽ phải trả giá đắt vì hành động thiển cận và chủ nghĩa cơ hội chính trị của mình".
Như trước đây, người châu Âu có thể phớt lờ, nhưng với bầu không khí căng thẳng hiện tại đã khiến châu Âu càng thêm giận dữ và thúc đẩy tinh thần đoàn kết trong EU một cách bất thường.
Theo một cuộc khảo sát do Hội đồng Đối ngoại Châu Âu công bố gần đây, chỉ có 7% người dân châu Âu tin tưởng Trung Quốc là đồng minh trong cuộc chiến chống đại dịch viêm phổi Vũ Hán; trong khi 62% còn lại có thái độ tiêu cực với quốc gia này.
Trong một cuộc phỏng vấn với hãng truyền thông Đức, Deutsche Welle, bà Lucrezia Poggetti, một học giả tại Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc Mercator (MERICS) ở Berlin, đã chỉ ra sự không minh bạch của Trung Quốc trong việc xử lý dịch bệnh và chiến dịch “ngoại giao khẩu trang” mang đậm “dấu ấn ĐCSTQ”.
Bà nói: “Đây được coi là hành vi PR một cách vô liêm sỉ, bởi vì trong nhiều trường hợp, Trung Quốc thậm chí còn dán nhãn hàng viện trợ lên các mặt hàng vật tư y tế xuất khẩu để bán lấy tiền”.
Giờ đây, với quá nhiều chiến dịch thất bại, ĐCSTQ chỉ có thể khiến châu Âu đi từ “thất vọng” đến “vỡ mộng” mà thôi.
Tác giả: Steven Lee Myers là tác giả của “Sa hoàng mới: Sự trỗi dậy và trị vì của Vladimir Putin,” do Alfred A. Knopf xuất bản năm 2015.
May May
