Ngoài căn cứ Hải quân Ream mà Campuchia dành cho Hải quân Trung Quốc, Bắc Kinh cũng đang giành quyền tiếp cận sân bay ở Campuchia, hoặc bất kỳ nơi nào khác ở lục địa Đông Nam Á, và rồi họ sẽ ‘vẽ lại’ toàn cảnh chiến lược của khu vực này; trong đó, Việt Nam có thể rơi vào tình huống nguy hiểm khi rơi vào ‘thế kẹp’...
Trong khi Mỹ, các đồng minh và Việt Nam đang lo ngại về việc Căn cứ Hải quân Ream mà Campuchia giành cho Hải quân Trung Quốc, thì Tập đoàn Phát triển Liên minh (UDG) có trụ sở tại Thiên Tân, Trung Quốc đang ngấm ngầm gây dựng sân bay tại Dara Sakor Campuchia - được cho là căn cứ hải quân tiềm năng cho Không quân Trung Quốc.
Tin tức về việc Campuchia gần đây phá dỡ một cơ sở do Mỹ xây dựng tại Căn cứ Hải quân Ream một lần nữa làm dấy lên nghi ngờ rằng chính phủ nước này đang chuẩn bị bàn giao căn cứ này cho Trung Quốc, để Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân (PLAN) sử dụng.
Nếu điều đó thực sự xảy ra, một cơ sở như vậy sẽ tăng cường khả năng viễn chinh của PLAN, vốn gần đây đã mở rộng ở những nơi khác. Ngoài sự quan tâm bùng lên xung quanh Ream, còn có một điều quan trọng hơn về Dara Sakor - một dự án thay thế được cho là địa điểm tiềm năng cho quân đội Trung Quốc.
Hai yếu tố song song này cho thấy việc Trung Quốc thúc đẩy quân sự ở lục địa Đông Nam Á sẽ có ý nghĩa như thế nào đối với khu vực.
Căn cứ hải quân Ream: Thực tế và mối lo ngại
Hiện vẫn chưa có bằng chứng cụ thể nào cho thấy các tàu chiến của PLAN sẽ xuất kích tại Căn cứ Hải quân Ream. Nhưng một bài báo trên Wall Street Journal từ tháng 7 năm 2019 đã nêu chi tiết về một thỏa thuận bí mật giữa Bắc Kinh và Phnom Penh, nhằm cho phép Trung Quốc tiếp cận căn cứ, có nghĩa là nó cần phải được xem xét.
Mỹ chắc chắn lo lắng về khả năng này. Việc Campuchia từ chối đề nghị của Mỹ về việc sửa chữa Căn cứ Hải quân Ream để ủng hộ một thỏa thuận không rõ ràng với Bắc Kinh đã khiến Đại sứ Mỹ tại Campuchia thúc đẩy cuộc gặp với Tướng Tea Banh vào tháng 9, trong một nỗ lực cuối cùng rõ ràng để ngăn chặn kết quả như vậy.
Trung Quốc đã gây ra ”một số ồn ào” về tình trạng mất an ninh hàng hải ở Đông Nam Á, và một căn cứ như vậy tại Ream sẽ không thuyết phục được các nước láng giềng của Campuchia. Thay vào đó, sự hiện diện của PLAN tại Ream được coi là “nỗ lực trần trụi nhất” nhằm củng cố vị thế quân sự của Trung Quốc, kể từ khi nước này xây dựng các pháo đài đảo nhân tạo trên các bãi đá ngầm ở Biển Đông.
-
- Thủ tướng Campuchia Hun Sen bắt tay Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Wei Fenghe trước cuộc gặp của họ tại Cung điện Hòa bình ở Phnom Penh vào ngày 18 tháng 6 năm 2018. (Ảnh của TANG CHHIN Sothy / AFP / Getty Images)
Theo các chuyên gia, có nhiều khả năng là Ream sẽ hoạt động giống như một cơ sở hậu cần hơn, trong đó PLAN sẽ được cấp quyền tiếp cận bờ biển Campuchia trên cơ sở luân phiên hoặc tình huống, thay vì thành lập một lực lượng hải quân chính thức của Trung Quốc tại căn cứ trên lãnh thổ Campuchia.
Ngoài ra, “cơ sở bí ẩn” do Trung Quốc xây dựng bên kia vịnh Ream, được gọi là Sân bay Quốc tế Dara Sakor, là điều cần được chú ý. Sự hiện diện thường xuyên của Trung Quốc tại sân bay này là một khả năng vô cùng đáng lo ngại.
Dara Sakor: Khu du lịch ‘trá hình’?
Dara Sakor là một khu du lịch lớn đang được xây dựng tại tỉnh Koh Kong. Nó đã thu hút sự nghi ngờ vì được xây dựng trong một khu rừng biệt lập bởi một công ty Trung Quốc, dường như thách thức ý nghĩa kinh tế cơ bản.
Dự án đang được phát triển bởi Tập đoàn Phát triển Liên minh (UDG) có trụ sở tại Thiên Tân. Công ty này bị Hoa Kỳ trừng phạt vì đã tranh thủ sự giúp đỡ của một tướng Campuchia để phá hủy các ngôi làng ở Koh Kong.
Chính phủ Hoa Kỳ cũng tuyên bố rằng UDG đã lách luật địa phương của Campuchia - vốn cấm người nước ngoài sở hữu đất đai - bằng cách đăng ký gian dối với tư cách là một công ty Campuchia. Năm 2008, UDG đã được cấp hợp đồng thuê 99 năm đối với khoảng 20% bờ biển của Campuchia, bao gồm cả Dara Sakor.
Đó là một khu nghỉ mát sòng bạc “voi trắng” (được xây dựng dựa trên nợ khổng lồ từ công ty Trung Quốc) ở Koh Kong. Điều đáng quan tâm hơn, có một đường băng khổng lồ dài 3.400 mét hiện đang được xây dựng liền kề với khu nghỉ mát “trá hình” Dara Sakor. Nếu hoàn tất, đường băng này có thể chứa nhiều máy bay do Lực lượng Không quân Giải phóng Nhân dân (PLAAF) vận hành.
Một đường băng như vậy có khả năng tiếp nhận máy bay chiến đấu, máy bay ném bom và máy bay giám sát của PLAAF, mặc dù có lẽ không phải là máy bay vận tải nặng nhất của nó.
-
- Toàn cảnh địa điểm xây dựng ở Dara Sakor, khu đầu tư trị giá 3,8 tỷ USD do Trung Quốc hậu thuẫn, bao gồm 20% đường bờ biển Campuchia. (Ảnh của Artur Widak / NurPhoto qua Getty Images)
Mua đồ của Trung Quốc: Phá vỡ ‘thế tiến thoái lưỡng nan của Malacca’
Chúng ta nên lo ngại gấp đôi về Dara Sakor so với Ream. Phải thừa nhận rằng “cơ sở hạ tầng hỗ trợ đoàn tàu hậu cần” là cần thiết cho một “dấu chân thực sự” của PLAAF. Mặc dù vẫn chưa được thiết lập tại Dara Sakor, vị trí của nó ở ngay phía tây Việt Nam, điều này sẽ cho phép nó hoạt động song song với các căn cứ đảo của Trung Quốc ở Biển Đông, chẳng hạn như sân bay trên Fiery Cross Reef – Đá Chữ Thập.
Lầu Năm Góc bày tỏ “lo ngại” về khả năng các máy bay quân sự của Trung Quốc sẽ “đóng quân” tại đó. Vào giữa tháng 9/2020, khi được hỏi trực tiếp liệu Trung Quốc có kế hoạch tiếp cận quân sự đối với dự án Dara Sakor hay không, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã không xác nhận cũng không phủ nhận các báo cáo.
Trong số các mục tiêu chiến lược của Trung Quốc ở Đông Nam Á là mong muốn phá vỡ “khả năng phong tỏa eo biển Malacca” - một vấn đề mà Chủ tịch Hồ Cẩm Đào đã gọi là “Thế tiến thoái lưỡng nan của Malacca” vào năm 2003, và thực thi quyền tài phán thực tế trên Biển Đông mà Trung Quốc coi là “biển gần” của nó. Dara Sakor sẽ rất hữu ích trong việc theo đuổi cả hai mục tiêu này.
Nếu lực lượng không quân của Trung Quốc thuyết phục thành công Campuchia (hoặc bất kỳ quốc gia Đông Nam Á nào) cho phép Bắc Kinh tiếp cận quân sự vào lãnh thổ của họ trong tương lai, thì việc này về cơ bản sẽ thay đổi địa lý chiến lược của Đông Nam Á, cũng như nhận thức của Đông Nam Á về quân đội Trung Quốc. Đặc biệt, nó sẽ có những tác động nghiêm trọng đối với Việt Nam.
Khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương dưới ‘tầm ngắm’ của Bắc Kinh, Việt Nam rơi vào ‘thế kẹp’
Đế quốc Nhật Bản ưu tiên các đường băng như ở Prachuap Khiri Khan và Kota Bharu khi nó quét về phía Tây qua vùng biển và lục địa Đông Nam Á trong Thế chiến thứ hai, trong đó, các trung tâm hàng không này rất hữu dụng trong việc ném bom tấn công, giám sát và chiếm ưu thế trên không.
Nếu PLAAF dùng máy bay ném bom H-6K (với tầm bay khoảng 3.000km), ra khỏi Dara Sakor, nó sẽ tới quần đảo Andaman và Nicobar, gây áp lực cho sự hiện diện quân sự của Ấn Độ ở tận cùng eo biển Malacca và khiến phía đông của Ấn Độ dễ bị tổn thương (cũng vì thế mà khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương được đưa vào từ điển an ninh quốc tế).
Điều này cũng sẽ đặt Căn cứ Hải quân Changi của Singapore, thủ đô Kuala Lumpur của Malaysia và căn cứ của Indonesia tại đảo Natuna dưới các “ô dù” máy bay ném bom và máy bay chiến đấu chồng lên nhau, cùng với các sân bay của Trung Quốc ở giữa Biển Đông.
Có lẽ ảnh hưởng mạnh mẽ nhất sẽ là đối với Việt Nam, vốn sẽ bị kẹp giữa “nhiều nút” của không quân Trung Quốc. Trong trường hợp xảy ra xung đột, Trung Quốc có thể “cắt ngang” bầu trời Việt Nam bằng máy bay ném bom và máy bay chiến đấu, cất cánh từ Dara Sakor và hạ cánh xuống các đường băng trên Biển Đông của Trung Quốc trên Đá Chữ Thập, Đảo Woody hoặc Bãi đá ngầm, trước khi bay quay lại lần nữa.
Bất kỳ khu vực đô thị nào của Việt Nam cũng có thể bị tiếp cận và khả năng chiến thắng của Việt Nam trong một cuộc chiến trên không hoặc xung quanh không phận của mình là rất đáng lo ngại.
Việt Nam nắm trong tay con át chủ bài quan trọng chống lại Trung Quốc
Đây không chỉ là vấn đề về mối đe dọa từ các cuộc ném bom chiến lược. Thông tin - như PLA lưu ý trong các khái niệm hoạt động của mình - tự nó là một nguồn tài nguyên mạnh mẽ, thậm chí khi không có bất kỳ vụ nổ súng nào.
Việt Nam đã tính đến một số vụ mua tàu ngầm giá cao gần đây, để làm nền tảng cho bất kỳ chiến lược nào chống lại Trung Quốc trong trường hợp bùng nổ xung đột ở Biển Đông. Trái với suy nghĩ của nhiều người, Việt Nam nắm trong tay con át chủ bài quan trọng chống lại Trung Quốc, dưới dạng khả năng “bóp nghẹt thương mại Trung Quốc trong bất kỳ tình huống nào” - khi các tuyến vận tải biển ra khỏi các cảng của Trung Quốc và đi vào một số tuyến đường dễ bị tổn thương nghiêm trọng ở Biển Đông .
Máy bay tuần tra hàng hải và máy bay giám sát chống tàu ngầm bay ra khỏi Dara Sakor, bao gồm cả các loại máy bay không người lái của Trung Quốc đã xuất hiện ở Campuchia, sẽ khiến tàu Việt Nam di chuyển trên mặt Biển Đông và tàu ngầm Việt Nam di chuyển dưới mặt nước dễ bị phát hiện và bị phá vỡ hơn nhiều.
Trên thực tế, nó cũng sẽ đặt Việt Nam vào một vị thế đàm phán yếu hơn nhiều về các tranh chấp ở Biển Đông, và làm phức tạp hơn rất nhiều kế hoạch quân sự của Hà Nội. Trong những điều kiện đó, Việt Nam có thể buộc phải đáp ứng một số yêu cầu ngày càng hống hách của Trung Quốc trong khu vực.
Và tình thế tiến thoái lưỡng nan của Việt Nam cũng có thể khiến các nước Đông Nam Á khác cân nhắc các yếu tố chiến lược.
-
- Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo gặp Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế ở Hà Nội vào ngày 9 tháng 7 năm 2018. (Ảnh của Andrew Harnik / POOL / AFP / Getty Images)
Liên minh Việt-Mỹ cần thắt chặt
Sự hiện diện của PLAN tại Căn cứ Hải quân Ream có thể gây lo ngại, bởi “một nguồn cung cấp sức mạnh không quân trên bộ” mới cho PLAAF của Trung Quốc ở Campuchia nên được coi là kịch bản tồi tệ nhất có thể xảy ra - nếu không phải là với Mỹ, thì chắc chắn là với Việt Nam.
Mỹ có thể tăng cường giúp đỡ Việt Nam khi Hà Nội tiến tới các cuộc họp với Trung Quốc về phân định ở Biển Đông, và khi tiếp tục thúc đẩy Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đàm phán với tư cách là một khối với Trung Quốc về các vấn đề như Quy tắc ứng xử hàng hải.
Ngoài ra, Mỹ và Việt Nam có thể thiết lập một phương thức tiếp cận mới trên lục địa Đông Nam Á.
Nhìn bề ngoài, Campuchia là quốc gia gần gũi Việt Nam ở Đông Nam Á, nhưng Campuchia có rất ít phương tiện để xử lý các mối đe dọa an ninh bên ngoài, và không có hứng thú với chiến tranh ở Đông Nam Á, như thông cáo chung ASEAN mới nhất mà Campuchia đã ký kết cho thấy.
Tuy nhiên, việc Trung Quốc tích cực theo đuổi các lợi ích của mình ở Biển Đông đang ngày càng làm mờ ranh giới giữa xung đột và hòa bình.
Nếu Mỹ và Việt Nam tin rằng có một mối đe dọa về việc Campuchia sở hữu các tài sản không quân của Trung Quốc, thì hợp tác tình báo nên bắt đầu ngay bây giờ.
Tác giả: Drake Long là Nghiên cứu viên Châu Á - Thái Bình Dương năm 2020 trong Chính sách Đối ngoại.
Thiện Nhân
