Hàng loạt các vụ vỡ nợ gần đây của doanh nghiệp nhà nước (DNNN) Trung Quốc khiến nhà đầu tư băn khoăn liệu đây là các khó khăn trong ngắn hạn hay là các dấu hiệu khởi đầu cho một cuộc khủng hoảng lớn hơn?
Năm 2020 được chứng minh là một có nhiều thăng trầm đối với thị trường trái phiếu trong nước của Trung Quốc. Thị trường đã có được sức hút lớn với các nhà đầu tư nước ngoài do lợi suất hấp dẫn, đặc biệt là đối với các đối tác phương Tây và Mỹ. Nhưng triển vọng xấu cho thị trường nợ Trung Quốc còn tệ hơn thế năm 2021 này.
Vấn đề là không ai biết thực sự nợ Trung Quốc có thể xấu đến mức nào, chính quyền có cứu vãn nổi các khoản nợ đang vỡ ra như các cam kết bất thành văn trước kia của nó hay không? Thực tế, chính quyền Trung Quốc đã phát đi nhiều thông điệp trong vòng 2 năm trở lại đây về việc cam kết bất thành văn về hậu thuẫn của nhà nước trong các khoản nợ của doanh nghiệp nhà nước có thể bị phá vỡ.
Thị trường nợ hấp dẫn nhất thế giới và cơn đại hồng thủy
Dễ thấy nhất là lợi suất trái phiếu chính phủ Trung Quốc (CGBs) kỳ hạn 10 năm ở mức 3,24%/năm, cao hơn nhiều so với lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ cùng kỳ hạn hiện đang đạt đỉnh là 1,7%/năm. Cả năm 2020, lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ chỉ ở mức 1,1%,/năm. Bởi thế, sức hấp dẫn của thị trường nợ tại Trung Quốc rất cao trong bối cảnh nguồn tiền giá rẻ dư thừa tại Mỹ và toàn cầu.
Hơn nữa, CGBs còn được các công ty cung cấp chỉ số trên thị trường thế giới công nhận. FTSE Russell thông báo rằng họ sẽ đưa CGBs vào chỉ số Trái phiếu Chính phủ Thế giới của mình từ tháng 10 năm 2021.
Tháng 2 năm 2019, JPMorgan cũng đưa CGBs vào chỉ số Trái phiếu Chính phủ - Thị trường mới nổi, còn chỉ số Tổng hợp toàn cầu của Bloomberg Barclays bắt đầu đưa CGBs vào theo từng giai đoạn kể từ tháng 4 năm 2019.
Tuy nhiên, thị trường nợ doanh nghiệp đã chứng kiến nhiều cơn “đại hồng thủy”, đặc biệt làn sóng vỡ nợ của các DNNN kể từ tháng 11 năm ngoái.
Nổi tiếng nhất là Tập đoàn điện và than Yongcheng, đã vỡ nợ với trái phiếu 1 tỷ NDT. Nhà sản xuất chip Tsinghua Unigroup do chính phủ hậu thuẫn, đã vỡ nợ với trái phiếu 1,3 tỷ NDT.
Một ví dụ nổi bật khác là tập đoàn Huachen Automotive với vụ vỡ nợ được “phủ sóng” liên tục trên các mặt báo trong một suốt từ tháng 11 năm 2020.
'Lừa dối' và 'phá vỡ cam kết' bảo hộ của chính quyền
Huachen Automotive là công ty mẹ của đối tác liên doanh Trung Quốc với nhà sản xuất ô tô Đức BMW. Tháng 9 năm ngoái, họ đã chuyển cổ phần của mình sang cho một công ty con. Điều này có nghĩa là Huachen nằm ngoài mọi nghĩa vụ trả nợ TPDN mà nó từng cam kết này. Sự việc trên đặt ra khiến người ta phải đặt câu hỏi về việc công bố thông tin của nhà đầu tư và quản trị công ty.
Tương tự, Yongcheng Coal nói với các chủ nợ rằng phần lớn tiền mặt của họ nằm trong các khoản tiền gửi 'bị hạn chế'.
Khi sắp đến thời hạn trả lãi trái phiếu doanh nghiệp, cả hai công ty đã chuyển các tài sản giá trị lớn ra khỏi bảng cân đối kế toán và dường như cố tình không trả được nợ trái phiếu để tránh thanh toán. Các nhà phân tích tại TS Lombard giải thích rằng các DNNN có thể né đã tránh các nghĩa vụ nợ thông qua các khoản vỡ nợ chiến lược.
Để trấn an dư luận, quan chức tài chính cấp cao của Trung Quốc, Phó Thủ tướng Liu He đã cảnh báo những người đi vay rằng chính phủ sẽ có lập trường không khoan nhượng đối với những thông tin gây nhiễu loạn thị trường hoặc bất kỳ hành vi trốn nợ nào của họ.
Hàng loạt các vụ vỡ nợ đã làm dấy lên tình trạng bán tháo trên thị trường trái phiếu trong nước của Trung Quốc, có lẽ là một trong những thị trường lớn nhất thế giới, khi chính phủ trung ương phá vỡ giả định lâu nay của các nhà đầu tư rằng nhà nước sẽ đứng sau, bảo đảm giá trị cho tất cả trái phiếu của DNNN.
"Việc phát hành trái phiếu tín dụng ở một số tỉnh đã bị đóng băng kể từ khi vỡ nợ, điều này có thể làm tăng rủi ro tái cấp vốn trong toàn bộ hệ thống tín dụng và gây ra khủng hoảng tài chính khu vực", ông Peter Ru, giám đốc danh mục đầu tư cấp cao tại Neuberger Berman, cho biết.
Ông nói: “Định giá lại DNNN địa phương yếu hơn sẽ là một chủ đề thường xuyên trong tương lai, vì các nhà đầu tư sẽ ngày càng chú trọng đến các nguyên tắc cơ bản về tín dụng độc lập của DNNN và cho rằng khả năng chính phủ hỗ trợ ngầm sẽ thấp hơn nhiều”.
Điều gì đang chờ đợi ở phía trước?
Vậy điều này có ý nghĩa gì đối với trái phiếu doanh nghiệp Trung Quốc vào năm 2021? Liệu thị trường nợ Trung Quốc còn hấp dẫn và mức chênh lệch lợi suất lớn với thị trường nợ của Mỹ còn tiếp tục được duy trì?
-
- Sắp tới thị trường sẽ chứng kiến áp lực trả nợ lớn hơn trong khu vực các DNNN thuộc lĩnh vực kim loại và khai khoáng. Vì vậy, miễn là họ không gây ra rủi ro hệ thống, chính phủ sẽ có xu hướng giúp họ thoát khỏi tình trạng doanh nghiệp “xác sống”. (Ảnh: getty)
Ông Ru dự báo sự gia tăng tỷ lệ vỡ nợ của DNNN trên thị trường nợ trong thời gian tới, có khả năng tỷ lệ vỡ nợ này cũng tiến sát hơn với tỷ lệ vỡ nợ TPDN của khu vực kinh tế tư nhân. Trong khu vực tư nhân, rủi ro lớn nhất thuộc về các doanh nghiệp bất động sản do quy định mới hạn chế mở rộng nợ của khu vực này. Trong một số trường hợp, một số doanh nghiệp bất động sản có thể không tiếp cận được vốn vay để đáo nợ khi đến hạn.
“Các chủ đầu tư có quỹ đất chất lượng cao, có khả năng triển khai các dự án tốt và có khả năng tiếp cận thị trường trái phiếu nước ngoài sẽ vượt qua cơn bão dễ dàng hơn. Những doanh nghiệp có quỹ đất quy mô nhỏ, chất lượng thấp và hạn chế trong việc tiếp cận vốn vay từ nhiều kênh khác nhau sẽ đối mặt với rủi ro vỡ nợ gia tăng trong năm 2021”', ông nói.
Ông cũng dự kiến rằng sắp tới thị trường sẽ chứng kiến áp lực trả nợ lớn hơn trong khu vực các DNNN thuộc lĩnh vực kim loại và khai khoáng. Vì vậy, miễn là họ không gây ra rủi ro hệ thống, chính phủ sẽ có xu hướng giúp họ thoát khỏi tình trạng doanh nghiệp “xác sống”. Chúng tôi kỳ vọng tỷ lệ vỡ nợ của DNNN có thể tăng một cách có kiểm soát vào năm 2021, đặc biệt là các DNNN yếu kém ”, ông nói thêm.
Các vụ vỡ nợ của DNNN vào năm 2020 cũng đã làm giảm uy tín của xếp hạng tín nhiệm (trong nước) được ấn định cho trái phiếu Trung Quốc, do các công ty như Yongcheng Coal và Huachen đã được các cơ quan xếp hạng AAA. Hơn 90% các tổ chức phát hành được xếp hạng của Trung Quốc đã được xếp hạng AA hoặc cao hơn trước khi mất khả năng trả nợ đúng hạn (theo Reuters).
Nhiều nhà đầu tư biết rằng các tổ chức xếp hạng trong nước không đáng tin cậy, đặc biệt là một số DNNN “xác sống” được xếp hạng AAA. Tiêu chí xếp hạng trong nước và nước ngoài khác nhau đến tận 7, 8 yếu tố. Vì vậy, “Sẽ không có bất kỳ tác động nào đến độ tin cậy của xếp hạng trong nước bởi vì họ chưa bao giờ có nó. Chúng tôi sử dụng hệ thống xếp hạng nội bộ nội bộ của mình để đánh giá trái phiếu khi đưa ra quyết định đầu tư”, ông Ru nói.
Dù vậy, chẳng riêng Trung Quốc, nơi luôn thiếu minh bạch và thừa lời nói dối, xếp hạng tín nhiệm luôn là tội đồ của vụ vỡ nợ và khủng hoảng lớn nhỏ khắp toàn cầu do kiếm tiền dựa trên xung đột lợi ích và độc quyền nhờ chính sách ngay tại Phố Wall, trung tâm tài chính lớn nhất toàn cầu.
Ông Eric Liu, người quản lý quỹ BGF China Bond, cho biết các vụ vỡ nợ gần đây của DNNN không phải là điều bất ngờ. "Chúng tôi đã đánh dấu rủi ro này xung quanh các DNNN địa phương yếu hơn kể từ năm 2019", người quản lý được xếp hạng của Citywire + cho biết.
Ông nghi ngờ ý định của chính quyền trung ương là phân biệt các DNNN dựa trên tầm quan trọng của chúng và trừng phạt các DNNN có ít tầm quan trọng chiến lược đối với nền kinh tế hoặc xã hội. Ông nói thêm: “Điều này nhằm giảm nợ chính phủ ngầm và chuyển vốn đến các lĩnh vực và công ty mà chính phủ coi là quan trọng”.
"Đối với các DNNN địa phương có tầm quan trọng thấp, đang hoạt động tại các khu vực kinh tế yếu kém, chúng tôi kỳ vọng sẽ có sự phân hóa tín dụng trong thời gian tới”: “Khi các DNNN địa phương trong nước và các công ty đầu tư bán trái phiếu của địa phương (LGFV) đã ổn định, thì các tài khoản trong nước bắt đầu chuyển từ doanh nghiệp yếu hơn sang doanh nghiệp mạnh hơn - và điều này sẽ hỗ trợ cho những doanh nghiệp chất lượng cao”, ông nói.
Trong khi nhà quản lý quỹ này dự kiến tỷ lệ vỡ nợ sẽ tăng 'một cách có kiểm soát', ông cho biết tỷ lệ vỡ nợ của Trung Quốc vẫn còn tương đối thấp so với các nền kinh tế khác, đặc biệt là Mỹ. Bất chấp đại dịch, tỷ lệ vỡ nợ cao nhất trong 12 tháng trong đại lục ở mức 1,7%, phù hợp với tỷ lệ 1,6% được ghi nhận vào năm 2019. Trong khi đó, tỷ lệ vỡ nợ lợi suất cao trong 12 tháng của Hoa Kỳ là 6,2%, tăng từ 2,6% vào năm 2019.
Ngoài ra, ông Liu chỉ ra một dấu hiệu đáng khích lệ khi có sự chuyển dịch trong việc xóa nợ từ khu vực tài chính sang khu vực DNNN.
Ông nói: “Mặc dù chúng tôi kỳ vọng sẽ có nhiều vụ vỡ nợ hơn vào năm 2021, nhưng chúng sẽ dẫn đến một số sai lệch và định giá rủi ro tín dụng tốt hơn, cung cấp cho các nhà đầu tư cơ hội đầu tư hơn là rủi ro giảm sút”, ông nói.
Tuy nhiên, khác với Mỹ, các khoản vỡ nợ của TPDN Trung Quốc được che dấu tốt hơn bởi chế độ hạch toán thiếu minh bạch, sự hỗ trợ của chính quyền địa phương vốn rất nhiều quyền lực trong việc điều tiết dòng vốn vay hoặc chuyển giao thêm tài sản công cho các doanh nghiệp khó khăn để che dấu tình trạng tài chính xấu.
Tăng phí bảo hiểm rủi ro
Theo các nhà phân tích tại TS Lombard, kết quả của việc đặt quá nhiều quyền lực vào tay chính quyền địa phương để giải quyết các vụ vỡ nợ của DNNN, chứ không phải chính quyền trung ương, có khả năng tạo ra nhiều phân cấp tín dụng hơn trên thị trường trái phiếu và cuối cùng sẽ làm tăng phí bảo hiểm rủi ro.
Theo quan điểm của họ, năm 2021 sẽ chứng kiến lợi suất trái phiếu tiếp tục chịu áp lực, mặc dù dòng vốn nước ngoài vào Trái phiếu chính phủ (TPCP) sẽ vẫn mạnh mẽ. Họ cũng kỳ vọng sẽ thấy các biện pháp kích thích tiền tệ giảm dần và chiến dịch giảm thiểu rủi ro trong lĩnh vực ngân hàng, bắt đầu từ quý 2 năm 2021.
Các nhà phân tích lưu ý rằng cách tiếp cận thoải mái của ‘chính quyền trung ương’ đối với sự gián đoạn thị trường trái phiếu và tiếp tục cho phép lợi suất chứng khoán chính quyền địa phương tăng cho thấy Bắc Kinh hài lòng với mức độ phục hồi kinh tế và sự vững mạnh của hệ thống tài chính”.
Giống như những người khác, nhóm của TS Lombard tại Trung Quốc cho rằng nhiều khả năng sẽ xảy ra các vụ vỡ nợ hơn nữa, điều này có thể dẫn đến lợi suất trái phiếu tăng đột biến định kỳ và tăng phí bảo hiểm rủi ro đối với tín dụng của tất cả trừ các tổ chức an toàn nhất. Điều này cũng có thể đồng nghĩa với việc tăng chi phí tài chính trực tiếp.
"Triển vọng thắt chặt chính sách tiền tệ, tăng trưởng tiếp tục phục hồi và nhiều DNNN vỡ nợ là tiêu cực đối với trái phiếu trong nước. Sự chênh lệch giữa TPCP và Trái phiếu quốc tế chính phủ với phần còn lại của thị trường trái phiếu sẽ mở rộng khi thanh khoản thắt chặt, các vụ vỡ nợ tiếp tục xuất hiện và TPCP tiếp tục thu hút dòng vốn nước ngoài, các nhà phân tích của TS Lombard cho biết
Tuy nhiên, do chênh lệch lợi suất giữa trái phiếu TPCP và trái phiếu thị trường phát triển sẽ vẫn còn lớn, TS Lombard nghi ngờ trái phiếu TPCP vẫn sẽ hấp dẫn các nhà đầu tư, đặc biệt trong bối cảnh đồng NDT tăng giá và chỉ số trái phiếu bao gồm.
Ông Liu cũng tương đối lạc quan về đồng NDT trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc phục hồi tương đối tốt và có sự chênh lệch lãi suất cao hơn so với các nền kinh tế chủ chốt.
Ông nói: “Chúng tôi sẽ tiếp tục tập trung vào việc cải thiện khả năng phục hồi của danh mục đầu tư bằng cách duy trì chất lượng và tránh các DNNN địa phương yếu kém, đồng thời duy trì sự ưu tiên mạnh mẽ đối với các DNNN trung ương, các DNNN địa phương cấp đầu tư chất lượng cao và các LGFV trong các lĩnh vực quan trọng chiến lược”.
Trà Nguyễn - Mộc Trà
