Tiếp sau sự sụt giảm đáng kể các khoản đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc, sự tài trợ vào những dự án Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) cũng đã giảm mạnh kể từ khi bắt đầu cuộc khủng hoảng virus Corona Vũ Hán. Phải chăng quá trình “xói mòn” của “Con đường tơ lụa mới” này đang thật sự diễn ra?
Năm 2020, hai cột trụ của toàn cầu hóa đã sụp đổ. Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) dự đoán kim ngạch thương mại thế giới sẽ giảm 30%, một mức giảm chưa từng có tiền lệ kể từ năm 1945.
Tổ chức Liên Hiệp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), cơ quan đo lường các luồng đầu vào và đầu ra của nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), và thực hiện khảo sát các doanh nghiệp lớn về ý định đầu tư của họ, dự báo là sau khi giảm từ năm 2015 và phục hồi nhẹ vào năm 2019, các nguồn vốn FDI sẽ co lại 40% vào năm 2020 và, lần đầu tiên kể từ năm 2005, sẽ giảm xuống dưới mốc 1.000 tỷ USD.
UNCTAD dự báo nguồn vốn FDI sẽ còn giảm thêm từ 5% đến 10% vào năm 2021.
Đầu tư ở nước ngoài của Trung Quốc sụp đổ
Từ năm 2010 đến năm 2019, quốc gia này đứng thứ hai trên thế giới sau Hoa Kỳ về các luồng đầu vào nguồn vốn FDI – trung bình 122 tỷ USD mỗi năm – và đứng thứ ba về các luồng đầu ra nguồn vốn FDI (sau Hoa Kỳ và Nhật Bản) – trung bình 129 tỷ USD.
Trong quý đầu năm 2020, nguồn vốn đầu tư ra nước ngoài của Bắc Kinh đã sụp đổ cùng với các khoản vay mà các ngân hàng Trung Quốc được phép tài trợ cho các dự án BRI.
Đầu tư ở nước ngoài của Trung Quốc đạt đỉnh điểm 196 tỷ USD vào năm 2016. Các luồng vốn đáng kể này đôi khi che giấu các luồng vốn trái phép – tiền tiết kiệm của những người giàu nhất Trung Quốc được đầu tư vào lĩnh vực bất động sản của Mỹ.
Kể từ cuối năm 2016, các luồng vốn ra nước ngoài đã giảm còn 143 tỷ USD vào năm 2018 và 116 tỷ USD vào năm 2019. Với sự xuất hiện của dịch viêm phổi Vũ Hán, các luồng vốn đó gần như đã dừng lại trong quý đầu của năm 2020.
Diễn biến tương tự cũng xảy ra đối với các luồng vốn nước ngoài dưới hình thức các khoản tín dụng và hiếm khi là các hình thức FDI – vốn từng tài trợ cho các dự án BRI trải rộng trên 68 quốc gia. Các luồng vốn đó đạt đỉnh điểm từ năm 2015 đến năm 2016.
Một nhóm các nhà nghiên cứu, trong đó có Carmen Reinhart, nhà kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới kể từ ngày 15/6/2020, đã tổng hợp hàng ngàn khoản cho vay của Trung Quốc kể từ năm 1949, tương đương cho số dư nợ là 530 tỷ USD.
Họ kết luận rằng có 200 tỷ USD, tức gần một nửa số dư nợ, mà các định chế tài chính quốc tế không hề hay biết. Một tình huống đáng lo ngại, bởi vì điều kiện của các khoản cho vay này (lãi suất, thời hạn) gần giống với các khoản cho vay thương mại hơn là các khoản cho vay của các ngân hàng phát triển.
Sự sụp đổ trong việc tài trợ BRI?
Các khoản tài trợ cho dự án BRI cũng không miễn nhiễm với Covid-19. Sau khi sụt giảm vào năm 2017 và phục hồi vào năm 2018, các khoản tài trợ đó đã giảm trong quý đầu của năm 2020. Theo báo cáo của Refinitiv được tạp chí Asia Nikkei Review trích dẫn, số lượng các dự án được dán nhãn BRI đã giảm 15,6%; từ 218 dự án trong quý đầu năm 2019 xuống còn 184 dự án trong quý đầu năm 2020, và giá trị của các dự án đã giảm 64%, từ 386 tỷ USD còn 137 tỷ USD.
Đó là những dự án được công bố, nhưng chưa triển khai. Nhiều dự án lớn đã bị từ bỏ: các nhà máy nhiệt điện Hamrawien ở Ai Cập và Gazaria ở Bangladesh; cũng như cảng Bagamoyo ở Tanzania - trong đó có một điều khoản thuê lại trong 99 năm mà “chỉ một kẻ say rượu mới có thể ký”, theo lời của vị tổng thống mới của nước này.
Ở Nigeria, quốc hội đã thông qua một đạo luật yêu cầu rà soát lại tất cả những dự án do Trung Quốc tài trợ.
Trung Quốc sẽ phải đối mặt với yêu cầu gia hạn nợ ngày càng tăng. Ngày 17/6/2020, tại hội nghị thượng đỉnh Trung Quốc-Châu Phi về cuộc chiến chống lại dịch viêm phổi Vũ Hán, ông Tập Cận Bình đã tuyên bố hủy bỏ các khoản hoàn trả nợ với lãi suất bằng không trong năm nay và yêu cầu các ngân hàng tiến hành đàm phán các khoản cho vay thương mại.
Việc nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng chậm lại làm tăng thêm những khó khăn của BRI, vốn rất quan trọng đối với chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, và Bắc Kinh sẽ không từ bỏ – trừ khi Tập Cận Bình bị mất quyền lực.
Ván cược của Trung Quốc rất đơn giản: một khi cuộc khủng hoảng kết thúc, các dự án sẽ tiếp tục…Vấn đề là các quốc gia có nhận ra cái “bẫy nợ” tinh vi ẩn sâu những “ý định tốt đẹp” của “Con đường tơ lụa” này hay không?
Tác giả: Jean-Raphaël Chaponnière là thành viên của nhóm Asie21 (Futuribles) và là cộng sự nghiên cứu tại Asia Centre [Trung tâm châu Á]. Ông là nhà kinh tế tại Cơ quan Phát triển của Pháp, Cố vấn kinh tế của Đại sứ quán Pháp tại Hàn Quốc và tại Thổ Nhĩ Kỳ, và là kỹ sư nghiên cứu tại CNRS trong 25 năm.
Tâm An
