Cách đây không lâu, tỉnh Bắc Giang của Việt Nam là một trong những vùng nghèo nhất cả nước, được biết đến với sản xuất lúa gạo, vải và gia cầm (được mệnh danh là “gà chạy bộ”). Nhưng đó là trước khi chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu chuyển hướng...
Gần đây, đại diện của Apple đã đến tỉnh Bắc Giang - tỉnh đông dân thứ 12 tại Việt Nam này. Đầu tư nước ngoài vào Bắc Giang có tốc độ tăng gấp đôi mỗi năm và dự đoán kim ngạch xuất khẩu năm 2020 của tỉnh là 11 tỷ USD.
Tính đến cuối tháng 6/2020, toàn tỉnh Bắc Giang có 1.096 doanh nghiệp và hợp tác xã đang hoạt động sản xuất công nghiệp, tăng 30 doanh nghiệp so cùng kỳ. Toàn tỉnh có thêm 75 doanh nghiệp mới đi vào sản xuất kinh doanh đã đóng góp hơn 1.300 tỷ đồng vào giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh; có 46 doanh nghiệp vẫn giữ được sản xuất ổn định đóng góp tới 2.755 tỷ đồng.
Những người dân đã đổi từ những chiếc xe máy cũ sang những chiếc Honda hai bánh mới, trong khi những người khác lái những chiếc Toyota SUV và Mercedes trên các con đường mới trải nhựa.
Ông Nguyễn Văn Lanh, 64 tuổi, cho biết: “Cuộc sống bây giờ là trời cho và nhờ vào các nhà máy”. Gia đình ông từng có thời gian không đủ tiền mua thịt cho các bữa cơm. Hiện tại mọi thứ đã thay đổi sau khi ông mở phòng trọ cho các công nhân trong nhà máy thuê. Một người họ hàng của ông thậm chí giờ lái xe Mercedes sau khi điều hành hoạt động cho vay dành cho các công nhân nhà máy quanh đây.
Sự bùng nổ ở Bắc Giang cho thấy sự chuyển dịch trong chuỗi cung ứng của thế giới đang tác động đến các khu vực nông thôn Việt Nam - vốn trước đây bị bỏ lại phía sau. Khả năng thu hút các ngành sản xuất phức tạp hơn của Việt Nam đang tăng nhanh khi chi phí lao động Trung Quốc tăng cao, chiến tranh thương mại Mỹ - Trung leo thang và các lỗ hổng chuỗi cung ứng đang lộ ra trong bối cảnh đại dịch.
‘Sự bùng nổ’ đầu tiên của Bắc Giang
Trong những thập kỷ sau chiến tranh, Việt Nam đã mở cửa biên giới cho các nhà đầu tư và thương mại nước ngoài, nhưng Bắc Giang vẫn còn nghèo. Theo thống kê của chính phủ, thu nhập bình quân đầu người năm 2010 của khu vực này là 650 USD/người, bằng khoảng một nửa so với mức thu nhập bình quân toàn quốc thời điểm ấy.
Các vùng đồng bằng dễ bị lũ lụt của khu vực này chỉ dùng để sản xuất cây trồng năng suất thấp, vì vậy cư dân phải tìm việc làm trong các nhà máy cách nhà khoảng 1.700 km về phía nam. Giờ đây, tỉnh này đang có sự bùng nổ đầu tiên, khi thu nhập bình quân đầu người được dự báo là vào khoảng 3.000 USD trong năm nay.
-
- Một góc thành phố Bắc Giang, tỉnh Bắc Giang. (Ảnh: BGP/Thành Sơn)
Các nhà sản xuất đang gõ cửa các tỉnh phía Bắc của Việt Nam và cam kết chi hàng tỷ USD để thiết lập các hoạt động sản xuất, bao gồm các công ty như Samsung Electronics - đang sản xuất khoảng một nửa số điện thoại thông minh của mình tại Việt Nam.
Đối tác lắp ráp của Apple, Pegatron Corp. có kế hoạch đầu tư 1 tỷ USD vào thành phố cảng phía bắc Hải Phòng, theo truyền thông trong nước, sau động thái di dời chuỗi cung ứng đến Việt Nam của các nhà cung cấp khác cho công ty Cupertino, California.
Apple gần đây đã đăng tuyển dụng tại Việt Nam, bao gồm cả kỹ sư chất lượng cơ khí và các nhà quản lý hoạt động chuỗi cung ứng và quan hệ chính phủ.
Tuy nhiên, thành công của Việt Nam đã tạo ra thặng dư thương mại gia tăng với Mỹ, thị trường xuất khẩu lớn nhất nước, đạt 34,8 tỷ USD vào tháng 7/2020, và điều này đã gây ra các mối đe dọa về thuế quan. Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Robert Lighthizer đã thông báo một cuộc điều tra về chính sách tiền tệ của Việt Nam vào đầu tháng này.
Hiện tại, các khoản đầu tư từ các nhà cung cấp thiết bị điện tử tiếp tục đổ vào khi các lĩnh vực khác gặp khó khăn trong bối cảnh đại dịch. Doanh thu du lịch của đất nước đã bị giảm khoảng 50%, trong khi hàng may mặc và các nhà máy khác đang sa thải hàng chục nghìn lao động do nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu đang bị đình trệ.
Tăng trưởng kinh tế được dự báo sẽ chậm lại xuống 2% -3% vào năm 2020 từ mức 7,02% của năm ngoái, mặc dù chính phủ dự kiến sẽ phục hồi lên 6% -7% trong giai đoạn 2021-2025.
Những đàn bò và nhà máy công nghiệp
Ở trung tâm Bắc Giang, nơi đàn bò vẫn nhởn nhơ ngoài đường, con đường 1 làn xe giờ đã được thay thế bằng đường 6 làn xe. Gần hai chục khu công nghiệp cho các nhà máy được đề xuất. Kinh tế địa phương tăng 10,9% trong chín tháng đầu năm 2020 so với một năm trước đó; và so với mức tăng 2,12% của cả nước trong cùng kỳ.
Ông Nguyễn Đại Lượng, Phó chủ tịch UBND huyện Việt Yên, nơi có 4 trong 5 khu công nghiệp đang hoạt động của tỉnh Bắc Giang, cho biết: “Chúng ta đang sống với sự thay đổi của chuỗi cung ứng toàn cầu. Tốc độ các nhà sản xuất chuyển đến Bắc Giang đã tăng mạnh kể từ năm 2016 khi các công ty rót 3,8 tỷ USD vào tỉnh, tăng gấp 4 lần so với 4 năm trước đó”.
Ông Lượng cho biết: “Chính phủ đang xây dựng một cảng sông để vận chuyển các bộ phận và theo như yêu cầu của Apple, cung cấp đất để làm nhà ở cho công nhân gần khu phức hợp rộng 16ha của Luxshare Precision Industry Co., nhà sản xuất AirPods lớn nhất thế giới.
Bắc Giang gần như toàn dụng lao động, người dân các tỉnh lân cận đổ xô theo đuổi “cơn sốt vàng điện máy” tại các công ty như Luxshare. Ông Lượng cho biết, công ty Trung Quốc này sẽ thuê 20.000 công nhân trong 4 tháng cuối năm, nâng tổng số lao động tại huyện của ông lên 47.000 người, trong đó sử dụng 12.000 người ở nơi khác trong tỉnh.
-
- Ảnh minh họa: BGP/An Nhiên
Mức lương cao hơn
Công nhân dây chuyền lắp ráp điện tử có thể đạt được mức lương sau thuế khoảng 5.500 USD/một năm, bao gồm cả tiền làm thêm giờ và tiền thưởng, nhiều hơn mức lương trung bình hàng năm của quốc gia là dưới 3.000 USD, ông Lượng nói.
Cô Nguyễn Thị Hà, 22 tuổi, trước đây là công nhân trộn bê tông cho một công ty xây dựng, nay đã tham gia dây chuyền lắp ráp và kiếm được 10 triệu đồng (431 USD) một tháng.
“Tôi từng kiếm được khoảng một nửa số tiền đó khi làm việc dưới nắng và đôi khi dưới mưa”, cô Hà cho biết.
Gia đình cô Nguyễn Thị Lý, 26 tuổi, hiện sở hữu một ô tô Mazda và các xe máy mới. Cô Lý cho biết rằng trước khi các nhà máy đến đây hoạt động, gia đình cô hầu như không có gì. "Cuộc sống của chúng tôi đã thay đổi, thật đáng kinh ngạc", cô nói
Sự tăng trưởng đột biến này cũng đi kèm với “chi phí”: Công việc tại các dây chuyền lắp ráp điện tử bị áp lực cao.
Hoàng Phương Duy, 30 tuổi, đã tham gia một cuộc đình công ngắn vào tháng 9/2020 tại công ty Luxshare do công ty thay đổi cách tính lương làm thêm giờ, dẫn đến tình trạng căng thẳng giữa công nhân và quản đốc (không nói được tiếng Việt).
Anh Duy cho biết công ty đã nhanh chóng giải quyết tranh chấp để người lao động hài lòng. “Rất khó khi làm việc trên dây chuyền lắp ráp,” anh nói thêm. “Chúng tôi luôn phải [làm việc] rất nhanh với sự tập trung cao độ trong khi làm việc nhiều giờ”.
-
- Khu công nghiệp Đình Trám, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang.
Niềm mơ ước
Thách thức của Việt Nam trong tương lai là đảm bảo giáo dục được cải thiện để đất nước có thể tránh được “bẫy thu nhập trung bình” khi các nhà máy rời đi vì chi phí cuối cùng tăng và nhu cầu chuyển hướng sang một nền kinh tế có kỹ năng cao, Scott Rozelle, nhà kinh tế phát triển của Đại học Stanford cho biết.
Một nền giáo dục chất lượng cao cho thế hệ tương lai là niềm mơ ước của những người dân Bắc Giang như ông Lành chủ xóm trọ, người thuở nhỏ phải thu hoạch lúa từ chiếc “thuyền thúng” trên những cánh đồng ngập nước - nơi mà giờ đây các nhà máy mọc lên.
“Chúng tôi hầu như không có gì để ăn và quần áo để mặc”, ông nói về thời thơ ấu của mình. Rồi nhìn vào đứa cháu gái 3 tháng tuổi của mình, ông nói thêm: “Con bé sẽ có nhiều thức ăn để ăn và những bộ quần áo đẹp để mặc. Chúng tôi sẽ gửi con bé đến một trường đại học để cháu có thể có nhiều cơ hội hơn chúng tôi từng có”.
Thiện Nhân
Theo Bloomberg
