Các nhà phân tích cho biết, những đe dọa gần đây của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm trừng phạt Trung Quốc đối với quyết định của Bắc Kinh áp đặt luật an ninh quốc gia đối với khu vực hành chính đặc biệt Hong Kong có thể đánh dấu sự khởi đầu của một quá trình cắt đứt quyền tiếp cận đô-la Mỹ của Trung Quốc.
Trong khi nội dung cụ thể các biện pháp trừng phạt từ Hoa Kỳ vẫn chưa rõ ràng, hầu hết các nhà phân tích không mong đợi chính quyền Trump sẽ áp đặt các biện pháp trừng phạt cực đoan đối với các tổ chức tài chính Trung Quốc; nếu Mỹ áp dụng các biện pháp này Trung Quốc sẽ bị loại ra khỏi Hệ thống thanh toán bằng đô-la Mỹ, mà nền tảng là mạng SWIFT. Ngoài ra, nếu tránh được một cuộc chiến tài chính toàn diện với Trung Quốc về vấn đề Hong Kong thì sẽ bảo tồn thỏa thuận thương mại giai đoạn một, thỏa thuận mà Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Robert Lighthizer bày tỏ sự hỗ trợ trong tuần trước.
Nhưng vẫn có một rủi ro tiềm ẩn là Mỹ sẽ gia tăng các biện pháp trừng phạt nhằm cắt giảm các quan hệ tài chính và thương mại với Trung Quốc, dần dần bóp nghẹt nguồn cung đô-la Mỹ ở Trung Quốc.
Đạo luật Cơ quan Xúc tiến Thương mại 2015 cho phép Washington quyền lực đóng băng các quốc gia khỏi thị trường Mỹ và hệ thống thanh toán quốc tế
Cựu thị trưởng Trùng Khánh Huang Qifan cho biết trong một cuộc gặp gỡ với các sinh viên Trung Quốc: Một số người có thể cho rằng các chính trị gia và thượng nghị sĩ Mỹ đang gây ồn ào và những gì họ nói dường như là một mớ hỗn độn, nhưng thực sự có những động thái được tính toán kỹ lưỡng đằng sau hậu trường. “Trên thực tế, chúng là sự kết hợp của các nước cờ trong một kế hoạch trò chơi có hệ thống”.
Ông Huang 68 tuổi, hiện là phó giám đốc Trung tâm thay đổi kinh tế quốc tế Trung Quốc, một nhà tư tưởng sống tại Bắc Kinh, cho biết những bước đi này có thể được bắt nguồn từ Đạo luật Cơ quan Xúc tiến Thương mại 2015 (TPA) được Quốc hội Hoa Kỳ thông qua vào năm 2015. “Có một phần trong TPA nói rằng chính phủ Hoa Kỳ có thể thực hiện một loạt các biện pháp nhằm gây ra cuộc chiến thương mại và tài chính chống lại bất kỳ quốc gia nào được Kho bạc Hoa Kỳ chỉ định là một kẻ thao túng tiền tệ”, ông Huang nói.
Ví dụ, ông Huang cho biết TPA trao quyền cho chính phủ Hoa Kỳ ngừng giao dịch với bất kỳ quốc gia mục tiêu nào, không cho phép các công ty từ các quốc gia này tham gia vào thị trường tài chính Mỹ, và cấm các ngân hàng và công ty tài chính của Mỹ làm ăn với các quốc gia này.
Chính phủ Mỹ cũng có thể loại các công ty khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT, ông cảnh báo.
“Nếu các tổ chức tài chính của một quốc gia bị xóa khỏi mạng lưới này, thì quốc gia đó sẽ không thể giao dịch với các quốc gia khác và điều này sẽ [tạo ra] những khó khăn to lớn”, ông Huang nói. “Đây chỉ là một cách khác để Mỹ thoát Trung”.
Các biện pháp khác bao gồm sử dụng các cơ quan xếp hạng tài chính để hạ xếp hạng tín nhiệm tín dụng quốc gia và biến động tiền tệ gây ra tổn thất cho các bên, ông cảnh báo.
Một bước đi khác mà Washington có thể thực hiện là xử phạt các cá nhân ở Trung Quốc và Hong Kong bị coi là vi phạm nhân quyền theo Đạo luật Dân chủ và Nhân quyền Hong Kong được thông qua tại Mỹ năm ngoái.
Michael Every, chiến lược gia cấp cao Châu Á-Thái Bình Dương tại Rabobank, cho biết nếu điều này xảy ra, một câu hỏi quan trọng là liệu Mỹ có trừng phạt các ngân hàng lớn của Trung Quốc mà có liên kết toàn cầu cung cấp dịch vụ cho những cá nhân đó không.
Tùy thuộc vào chi tiết cụ thể của các lệnh trừng phạt, điều này có thể buộc các tổ chức tài chính quốc tế khác hạn chế hoặc thậm chí cắt đứt mối quan hệ với các ngân hàng Trung Quốc này, cắt đứt chúng khỏi phần lớn thị trường đô-la Mỹ toàn cầu.
Trung Quốc đang thiếu đô-la
“Trung Quốc phải đảm bảo rằng đô-la tiếp tục lưu chuyển hoặc hệ thống lưu chuyển đô-la toàn cầu sẽ không có Trung Quốc, tương đương với việc đặt một 'bức màn tre' trên khắp đất nước”, ông nói, tương tự như luật chơi “bức màn thép” trong Chiến tranh Lạnh là chia cắt thế giới tư bản tự do và các quốc gia Cộng sản Liên Xô và Đông Âu.
Các mối đe dọa trừng phạt từ Mỹ đối với đề xuất luật an ninh quốc gia ở Hong Kong nổi lên trong bối cảnh những lo ngại hiện hữu về hiện trạng Trung Quốc có thể thiếu đô-la Mỹ, đồng tiền chủ yếu sử dụng trong thương mại, đầu tư và thanh toán quốc tế.
Cú sốc gây ra bởi virus Corona Vũ Hán đã tạo ra nhu cầu cấp thiết đối với đô-la Mỹ ở Trung Quốc để thanh toán giá trị nhập khẩu và thanh toán khoản nợ bằng đô-la khổng lồ. Lý do là gần đây thu nhập ngoại hối giảm mạnh từ xuất khẩu, thu nhập du lịch và đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Điều đó dẫn đến việc Trung Quốc ghi nhận thâm hụt cán cân tài khoản vãng lai (chênh lệch giữa các khoản thu vãng lai từ nước ngoài và các khoản thanh toán vãng lai ra nước ngoài) trong quý đầu của năm 2020, thâm hụt đầu tiên kể từ năm 2018 khi Washington và Bắc Kinh bắt đầu cuộc chiến thương mại.
Trong phần lớn thập kỷ qua, tài khoản vãng lai của Trung Quốc đã thặng dư lớn, một nguồn chính của đô-la Mỹ, nhưng nó đã giảm xuống mức thâm hụt 29,7 tỷ đô-la Mỹ trong quý đầu tiên, giảm từ mức thặng dư 40,5 tỷ đô-la Mỹ vào cuối năm 2019, làm cho Trung Quốc trở thành nước xuất khẩu ròng đô-la Mỹ.
Tình trạng thiếu đô-la Mỹ của Trung Quốc vẫn có thể trở nên tồi tệ hơn khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung tiến lên phía trước, với nhiều nhà phân tích dự đoán Trung Quốc sẽ chuyển sang cán cân thương mại gần như bằng không trong trung hạn.
Vị thế thương mại của Trung Quốc có thể xấu đi nếu chính phủ Hoa Kỳ, Nhật Bản và Liên minh Châu Âu thành công trong việc rút các công ty sản xuất ra khỏi Trung Quốc và đưa việc sản xuất hàng hóa trở về nước họ để đối phó với sự gián đoạn chuỗi cung ứng xuất phát từ virus Corona Vũ Hán.
Mặc dù vào tháng Năm, Trung Quốc ghi nhận một kỷ lục thặng dư thương mại 62,93 tỷ đô-la Mỹ. Nhưng đây không phải là một kỷ lục tốt bởi thặng dư không phải do Trung Quốc tăng trưởng xuất khẩu tốt mà là do nhập khẩu giảm mạnh, cầu nội địa yếu, nhưng các nhà phân tích cảnh báo điều này khó có thể kéo dài, do xuất khẩu giảm sút vì đơn đặt hàng từ Mỹ và châu Âu giảm do tác động của dịch bệnh coronavirus.
Một phần để giảm bớt áp lực từ vấn đề thiếu hụt đồng đô-la Mỹ, và một phần là do các điều khoản của thỏa thuận thương mại giai đoạn một giữa Mỹ và Trung Quốc, Bắc Kinh đang hy vọng rằng cải cách tài chính trong nước sẽ thúc đẩy đầu tư vào danh mục đầu tư vào thị trường vốn của mình, đặc biệt là thông qua các chương trình Kết nối cổ phiếu Stock Connect và Kết nối trái phiếu Bond Connect cho các nhà đầu tư nước ngoài.
Gần đây nhất, Credit Suisse tuần trước đã nắm quyền kiểm soát liên doanh chứng khoán Trung Quốc. Credit Suisse Founder Securities, trở thành ngân hàng nước ngoài tận dụng lợi thế của việc nới lỏng các quy tắc sở hữu nước ngoài của Bắc Kinh. Nó gia nhập cùng các ngân hàng Hoa Kỳ như JPMorgan, Goldman Sachs và Morgan Stanley, cũng như HSBC của Hong Kong, UBS của Thụy Sĩ và Nomura của Nhật Bản, với tư cách là chủ sở hữu đa số nước ngoài của các công ty chứng khoán có trụ sở tại Trung Quốc.
Daniel Tabbush, người sáng lập công ty nghiên cứu ngân hàng châu Á Tabbush Report, cho biết những cơ hội từ thị trường khổng lồ và tiềm năng tăng trưởng của Trung Quốc có thể sẽ tiếp tục lôi kéo vốn nước ngoài từ các tổ chức tài chính nước ngoài lớn để làm kinh doanh ở Hong Kong và Trung Quốc bất chấp môi trường chính trị đầy rủi ro.
“Có thể có sức ép từ chính phủ Hoa Kỳ, nhưng nếu có nhiều cơ hội kinh doanh, các ngân hàng đầu tư ở Phố Wall khó có thể từ bỏ”, ông Tab Tabush nói.
Năm ngoái, các ngân hàng Mỹ đã đóng vai trò quan trọng trong một số danh sách lớn nhất ở Hong Kong, giúp nhiều công ty Trung Quốc huy động vốn nước ngoài. Nhà cung cấp dữ liệu Refinitiv cho biết, các ngân hàng Mỹ chiếm 19% phí ngân hàng đầu tư được đặt tại Hong Kong vào năm ngoái, tương đương khoảng 309,8 triệu đô-la Mỹ.
Tuy nhiên, Hoa Kỳ đã bắt đầu xem xét kỹ lưỡng các dòng chảy như vậy đến Trung Quốc. Vào cuối tháng 5, Tổng thống Trump đã chỉ đạo lập ra một nhóm làm việc của tổng thống, gồm các nhà quản lý tài chính hàng đầu, với nhiệm vụ nghiên cứu “các hoạt động đa dạng của các công ty Trung Quốc niêm yết trên thị trường Mỹ với mục tiêu bảo vệ các nhà đầu tư Mỹ”, đặc biệt là việc họ không tuân thủ các yêu cầu kiểm toán. Ông đã ra lệnh vào đầu tháng 5 cấm quỹ hưu trí chính phủ đầu tư vào chứng khoán Trung Quốc.
Một nguồn đô-la Mỹ khác cho Trung Quốc đến từ tiền do các công ty Trung Quốc ở Mỹ huy động. Tổng cộng, các công ty Trung Quốc đã huy động được hơn 1 nghìn tỷ đô-la Mỹ bằng cách niêm yết cổ phiếu của họ trên các sàn giao dịch chứng khoán Mỹ. Nhưng một dự luật được Thượng viện Hoa Kỳ thông qua với sự hỗ trợ của lưỡng đảng sẽ yêu cầu các công ty Trung Quốc tuân thủ các yêu cầu kiểm toán của Hoa Kỳ, cũng như công bố về cổ phần của chính phủ trong các công ty của họ và các thành viên của Đảng Cộng sản. Việc này có thể dẫn đến hủy bỏ niêm yết các công ty Trung Quốc không tuân thủ, hay có khả năng ngăn các công ty Trung Quốc khác phát hành chứng khoán lần đầu ra công chúng ở Mỹ.
Nhìn bề ngoài, Trung Quốc là quốc gia không cần phải lo lắng về sự thiếu hụt đô-la Mỹ - hơn một nửa trị giá 3,1 nghìn tỷ đô-la Mỹ dự trữ ngoại hối, lớn nhất thế giới, được cho là được giữ bằng tài sản bằng đô-la Mỹ.
Nhưng các nhà phân tích cho rằng dự trữ ngoại tệ khổng lồ không phản ánh những căng thẳng tiềm ẩn của nền kinh tế. Các khoản dự trữ chỉ được duy trì vì các nhà chức trách đang kiểm soát chuyển vốn ra nước ngoài thông qua các biện pháp kiểm soát vốn hà khắc đối với công dân của họ; việc này không có lợi cho sự hội nhập của Trung Quốc vào một thế giới toàn cầu, thống trị bằng đô-la Mỹ, Rabobank nói.
Kevin Lai, nhà kinh tế trưởng tại Daiwa Capital Markets cho biết, tài sản dự trữ của Bắc Kinh không thể dễ dàng chuyển thành tiền mặt trong trường hợp cú sốc tài chính lớn, cũng như không thể rút ra một khoản đáng kể để thanh toán nợ nước ngoài mà không ảnh hưởng đến niềm tin thị trường.
Tổng cộng có 9,38 tỷ đô-la Mỹ cho vay và nợ do các thực thể Trung Quốc phát hành sẽ đáo hạn vào tháng 6 và 10,66 tỷ đô-la Mỹ sẽ đáo hạn chỉ trong tháng 7, theo Refinitiv.
"Trung Quốc có thể duy trì nền kinh tế của mình trong bao lâu [giữa lúc thiếu đô-la Mỹ] bằng cách cắt giảm nhập khẩu và phụ thuộc vào sự tự lực?", ông Lai đặt câu hỏi.
Lê Minh
Theo South China Morning Post
