Câu hỏi lớn của Hoa Kỳ về Trung Quốc

Giúp NTDVN sửa lỗi

Việc sắp đặt lại các quan hệ quốc tế gần như được đặt lên hàng đầu trong chương trình nghị sự của Tổng thống đắc cử Joe Biden. Khi ông Joe Biden nhậm chức tổng thống thứ 46 của Mỹ, một thách thức khổng lồ về Trung Quốc đang nằm trong “hộp thư đến” của ông.

Trước khi qua đời vào năm 1994, cựu tổng thống Richard Nixon đã nhận định rằng động thái ngoại giao được ca ngợi của ông - sự mở đầu cho mối quan hệ của Mỹ với Trung Quốc - có thể là một sai lầm.

“Chúng tôi có thể đã tạo ra một con quỷ Frankenstein”, cựu tổng thống Mỹ nói trong một cuộc phỏng vấn.

Nhận xét đại diện cho một cảnh báo sớm về những gì đã trở thành một điềm báo sâu sắc, đặc biệt với chính quyền tổng thống đắc cử Joe Biden.

‘Thế giới đã lật ngược tình thế’

Việc quân sự hóa trung tâm thành phố Washington, một đại dịch đang hoành hành và sự nghiêng hẳn về chủ nghĩa độc tài trên toàn cầu - chỉ là một trong số các vấn đề của ông Biden. Tuy nhiên, chính quyền Biden nên dành thời gian nghiên cứu ba hướng dẫn - được viết từ quan điểm phương Tây - cung cấp cái nhìn sâu sắc và gợi ý về cách đối đầu với Trung Quốc.

Mọi thứ đã tiến triển rất nhiều kể từ tuyên bố “Frankenstein” của Nixon - một bình luận được cựu tổng thống được đưa ra sau vụ thảm sát hàng ngàn sinh viên trên quảng trường Thiên An Môn năm 1989 của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) - cho thấy chính công dân Trung Quốc đã phải trả giá vì đã đối đầu với ĐCSTQ. Bây giờ số phận của thế giới tự do đang bị đe dọa, nếu ba cuốn sách “kích thích tư duy và kịp thời” này là chính xác.

Vợ chồng Phó Tổng thống đắc cử Hoa Kỳ Kamala Harris, và vợ chồng Tổng thống đắc cử Joe Biden vẫy tay chào khi họ đến Mặt trận phía Đông của Điện Capitol Hoa Kỳ cho lễ nhậm chức vào ngày 20 tháng 1 năm 2021 tại Washington DC. (Ảnh của Joe Raedle / Getty Images)
Vợ chồng Phó Tổng thống đắc cử Hoa Kỳ Kamala Harris, và vợ chồng Tổng thống đắc cử Joe Biden vẫy tay chào khi họ đến Mặt trận phía Đông của Điện Capitol Hoa Kỳ cho lễ nhậm chức vào ngày 20 tháng 1 năm 2021 tại Washington DC. (Ảnh của Joe Raedle / Getty Images)

Clyde Prestowitz, người từng làm việc cho Tổng thống Ronald Reagan và đã tư vấn cho các chính quyền Hoa Kỳ tiếp theo kể từ đó, đưa ra những nhận định đặc biệt rõ ràng trong “Thế giới đã lật ngược tình thế”. Ông cũng đưa ra lời khuyên sâu sắc cho tân tổng thống Mỹ.

“Điều đầu tiên mà tân tổng thống phải làm là sử dụng bài diễn văn nhậm chức của mình như một lời cảnh tỉnh đối với quốc gia và thế giới tự do... để nhận ra thách thức của Trung Quốc”, ông Prestowitz viết. “Ông ấy phải giải thích và nhấn mạnh rằng chúng ta đang nói về thách thức bên ngoài khó khăn và nguy hiểm nhất mà Hoa Kỳ và thế giới tự do từng đối mặt”.

Prestowitz đặt mục tiêu gần hơn nhiều - nghiêng về phía tập đoàn Mỹ và phe nhóm của những người vận động hành lang Trung Quốc ở Washington - vì đã duy trì những gì mà ông coi là thất bại có hệ thống trong chính sách của Mỹ đối với Bắc Kinh.

Sự ảo tưởng “bi thảm” mà Washington tự cho phép mình tin vào là “cam kết mang tính xây dựng” - một quan niệm rằng đầu tư vào Trung Quốc bằng cách nào đó sẽ thúc đẩy các quyền tự do lớn hơn ở quốc gia cộng sản lớn nhất thế giới.

Sự mất cân bằng thương mại Mỹ / Trung đã trở nên tồi tệ hơn kể từ năm 2001

Người có ảnh hưởng lớn nhất đối với câu chuyện tưởng tượng này là Tổng thống Bill Clinton, người đã đàm phán để Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2001. Vào thời điểm đó, ông Clinton nói rằng thỏa thuận này có nghĩa là Trung Quốc sẽ nhập khẩu “một trong những giá trị yêu quý nhất của nền dân chủ - tự do kinh tế”.

Và ông nói thêm rằng điều này “có thể dẫn đến sự thay đổi rất sâu sắc. Thần tự do sẽ không bị nhốt trở lại trong chai”.

Với nhận thức muộn màng, rõ ràng là vị thần trong bối cảnh đó chỉ là tưởng tượng.

Hoa Kỳ đã thua một vụ đặt cược lớn - Thần tự do đã bị 'nhốt' trở lại trong chai

ĐCSTQ dưới thời chủ tịch Tập Cận Bình - nhà lãnh đạo kể từ năm 2012 - độc đoán hơn đáng kể so với những gì mà - cựu tổng thống Clinton, nội các của ông, các cố vấn an ninh quốc gia, đại diện thương mại và hầu hết các nhà tư tưởng hàng đầu của Washington - đặt niềm tin vào “cam kết mang tính xây dựng”. Thật vậy, Chủ tịch Tập vào năm 2013 đã rõ ràng cấm quảng bá các giá trị phổ quát, báo chí tự do và tiến hành tư nhân hóa kinh tế.

Do đó, ông Prestowitz nói rằng giờ đây rõ ràng là phương Tây do Hoa Kỳ dẫn đầu - đã thua một vụ đặt cược lớn. Thế giới tự do đã đánh cược rằng toàn cầu hóa sẽ không chỉ mở cửa thị trường của Trung Quốc cho thương mại tự do và cạnh tranh, mà còn tự do hóa môi trường chính trị của quốc gia đó.

Bắc Kinh vẫn “bất động”, sử dụng sự gia tăng đầu tư vào bên trong Trung Quốc để củng cố nền tảng công nghệ và nền kinh tế của mình, mà không cần tự do hóa xã hội hay chính trị.

Vậy Mỹ phải làm gì bây giờ?

Trước khi đi đến các định hướng chính sách của mình cho một chính quyền mới, ông Prestowitz đưa ra một phân tích về việc giới tinh hoa của Washington rơi vào vòng xoáy của sự ảo tưởng về Trung Quốc như thế nào.

“Tôi nghĩ câu trả lời là vì hai lý do”, ông viết. "Một là các tập đoàn chủ chốt điều hành Washington đã nhìn thấy cơ hội kinh doanh lớn ở Trung Quốc và quyết tâm kiếm tiền. Thứ hai là các chuyên gia và học giả hàng đầu thời đó nói với họ rằng tất cả đều đúng".

“Sự nổi lên của Trung Quốc như một quốc gia hiện đại hùng mạnh với hệ tư tưởng và giá trị khác biệt... đã đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về sự phù hợp với mục đích của trật tự dân chủ tự do phương Tây ở thế kỷ 21” - Nigel Inkster đã viết trong “Cuộc Thoái Trung vĩ đại”.

Trong một trong những phần hay nhất của cuốn sách, ông đưa ra một danh sách dài các cựu quan chức Hoa Kỳ từ Henry Kissinger trở đi, những người đã tìm thấy sự nghiệp vận động hành lang cho các tập đoàn Mỹ ở Trung Quốc. Nhưng trong những nỗ lực của họ để gắn bó với Bắc Kinh, những nhân vật có ảnh hưởng của Mỹ này đã sớm nhận ra rằng: Chính họ cũng đang thực hiện “cuộc đấu thầu ngược lại” - sự vận động hành lang của Trung Quốc ở Washington. Cuối cùng, các tập đoàn Mỹ đã trở thành lực lượng mạnh nhất của Bắc Kinh ở Washington.

Ví dụ, khi đại diện của các công ty Hoa Kỳ kinh doanh rộng rãi ở Trung Quốc được kêu gọi ra điều trần trước Quốc hội, họ “không nhất thiết phải trình bày những gì tốt nhất cho nước Mỹ”, Prestowitz viết. Ông cho rằng các tập đoàn thường nghĩ về điều gì là tốt nhất cho công việc kinh doanh của họ, trong khi Bắc Kinh nắm họ “đằng chuôi”; còn họ thì lại đang “nắm đằng chuôi” các chính trị gia Hoa Kỳ tại Washington, thông qua các khoản tài trợ chính trị hợp pháp không giới hạn.

Ông Prestowitz nêu tên Maurice Greenberg, cựu giám đốc công ty bảo hiểm khổng lồ AIG, và Fred Smith, ông chủ của FedEx, công ty chuyển phát bưu kiện của Mỹ, là những người khổng lồ chơi trò chơi này.

Ông Prestowitz viết: “[Smith] đã trở thành bậc thầy trong việc đóng vai Washington, đưa các cựu thượng nghị sĩ và dân biểu vào hội đồng quản trị của mình, quyên góp cho tất cả những người có ảnh hưởng như [Greenberg] và đóng góp lớn cho các chiến dịch chính trị”.

Bản chất ‘bị giam cầm’ của các tập đoàn Mỹ

Bản chất bị giam cầm của tập đoàn Mỹ cũng được thấy trong sự phụ thuộc vào Bắc Kinh. Vào năm 2019, khi Trung Quốc thất vọng với một ứng dụng mà người biểu tình Hong Kong đang sử dụng để theo dõi cảnh sát Hong Kong, Apple đã xóa ứng dụng này khỏi cửa hàng ứng dụng của mình (mặc dù công ty cho biết điều này trái với hướng dẫn nội bộ).

Đèn lồng treo bên ngoài một cửa hàng Apple trong một trung tâm mua sắm ở Bắc Kinh, Trung Quốc, vào ngày 23 tháng 2 năm 2016. (Greg Baker / AFP / Getty Images)

Google cũng đã xóa khỏi Cửa hàng của mình một trò chơi phản ánh phong trào phản đối ở Hong Kong. Danh sách tiếp tục với Delta Air Lines, Gap, Activision Blizzard, Medtronic, Marriott và những người khác đều đã kiểm duyệt hành vi của họ, xin lỗi hoặc thực hiện các bước khác để xoa dịu Bắc Kinh.

Trong lời khuyên của mình cho chính quyền mới, ông Prestowitz gợi ý rằng cần đưa ra một loạt các hành động không chỉ hướng đến ĐCSTQ, mà cần nhắm vào các hành vi của các công ty và tổ chức Mỹ.

Ông nói: "Các doanh nghiệp tuân thủ việc Trung Quốc can thiệp vào quyền tự do ngôn luận của họ sẽ bị Washington trừng phạt. Khi người phát ngôn của công ty Hoa Kỳ phản đối Trung Quốc, họ phải tiết lộ ‘thành tích’ của công ty mình tại Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa”.

Tác giả cũng đề xuất các chính sách mới về tài trợ chính trị, thuế, tiếp cận thị trường, chính sách tiền tệ, đầu tư sản xuất và một số lĩnh vực khác nhằm duy trì vị thế của Mỹ là “nền kinh tế cạnh tranh nhất thế giới”.

‘Cuộc thoát Trung vĩ đại’

Tác giả lập luận rằng Nhà Trắng phải làm rõ rằng lợi ích quốc gia lớn hơn lợi ích của các công ty đa quốc gia và ngân hàng đầu tư, và ông giải thích rằng chiến tranh lạnh với Liên Xô chỉ là một trò chơi khởi động cho trận đấu chính sắp tới.

Những hình ảnh về một tương lai lạnh giá cũng có trong cuốn “Cuộc Thoát Trung vĩ đại“ của Nigel Inkster - củng cố cảm giác rằng phương Tây do Hoa Kỳ lãnh đạo và ĐCSTQ - đang bị khóa trong một cuộc chiến không chỉ để giành quyền tối cao về công nghệ mà còn - trong trường hợp của phương Tây - để bảo tồn hệ thống tự do của mình.

“Sự nổi lên của Trung Quốc như một quốc gia hiện đại hùng mạnh với một hệ tư tưởng và giá trị khác biệt và một chiến lược dài hạn - được theo đuổi thông qua cách tiếp cận tập trung, do nhà nước điều hành - đã đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về việc trật tự dân chủ tự do phương Tây phù hợp với mục đích thế kỷ 21 như thế nào”, cựu giám đốc tình báo của Cơ quan tình báo mật Anh (còn gọi là MI6) viết.

Vì vậy, sân khấu được thiết lập cho một cuộc cạnh tranh giữa Trung Quốc và phương Tây sẽ xác định thế kỷ này, và làm rung chuyển các mối quan hệ trong thương mại, kinh tế, tài chính, công nghệ và các lĩnh vực khác. Trong quá trình này, các quy tắc toàn cầu sẽ cần được viết lại khi toàn cầu hóa thoái trào, để nhường chỗ cho một hệ thống dựa nhiều hơn vào các thỏa thuận thương mại khu vực.

Biểu đồ cho thấy các nhà kinh tế ước tính thâm hụt thương mại gia tăng kể từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đã khiến Mỹ mất gần 4 triệu việc làm
Các nhà kinh tế ước tính rằng thâm hụt thương mại gia tăng kể từ khi Trung Quốc gia nhập WTO đã khiến Hoa Kỳ mất gần 4 triệu việc làm.

Giống như Prestowitz, ông Inkster không có vẻ gì chắc chắn rằng phương Tây sẽ chiếm ưu thế trong cuộc đua mà ông mô tả. Ông quan sát thấy nhiều đồn đoán về việc Mỹ và Trung Quốc đang bị lôi kéo vào một cuộc chiến tranh lạnh mới, điều mà ông cho là không phù hợp.

Sự tách biệt thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đang khiến hai bên xa nhau hơn và tạo ra một bầu không khí thiếu tin tưởng, do đó, mỗi bên được khuyến khích tối đa hóa các nỗ lực gián điệp và bí mật để phá hoại bên kia, ông viết.

Thật khó để từ bỏ hy vọng rằng một tương lai thoải mái vẫn có thể xảy ra. Nhưng điềm báo của Nixon đang bắt đầu có vẻ khoa học hơn, ít nhất là theo quan điểm phương Tây. Trung Quốc tỏ ra "ít có khuynh hướng" an phận với vị trí của mình - trong một trật tự quốc tế do Hoa Kỳ lãnh đạo.

Tổng thống Biden có thể buộc phải chấp nhận rằng những ngày hợp tác của Hoa Kỳ với Trung Quốc đang tàn dần, và chuẩn bị bắt đầu bảo vệ nền dân chủ của phương Tây trong khi vẫn còn cơ hội.

Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả James Kynge là biên tập viên toàn cầu về Trung Quốc của FT, và không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTD Việt Nam.

Lê Minh - Tâm An

Nguồn tham khảo:

  1. Thế giới đảo lộn: Mỹ, Trung Quốc, và cuộc đấu tranh giành quyền lãnh đạo toàn cầu, The World Turned Upside Down: America, China, and the Struggle for Global Leadership của Clyde Prestowitz, Nhà xuất bản Đại học Yale, RRP $ 30, 344 trang
  1. Cuộc thoái Trung vĩ đại (The great decoupling): Trung Quốc, Mỹ và cuộc đấu tranh giành ưu thế về công nghệ, của Nigel Inkster, Hurst, RRP £ 25, 304 trang
  1. Làm thế nào Trung Quốc thất bại (How China loses ): Sự chống lại Tham vọng Toàn cầu của Trung Quốc, của Luke Patey, OUP, RRP £ 22,99, 288 trang

Kinh tế Phân tích


BÀI CHỌN LỌC

Câu hỏi lớn của Hoa Kỳ về Trung Quốc