Người Maya là một dân tộc cổ xưa và bí ẩn. Khi nền văn minh Maya đột nhiên biến mất. Có rất nhiều kiến giải về vấn đề này. Một số người suy đoán rằng nếu người Maya đến từ sao Kim, có lẽ họ đã quay trở lại sao Kim. Những người khác thì tin rằng sự biến mất đột ngột của người Maya có liên hệ đến mâu thuẫn giữa các nền văn minh Aztec.
Người Maya đã sống ở Trung Mỹ và bán đảo Yucatán ít nhất từ năm 1800 trước Công nguyên và phát triển mạnh mẽ trong khu vực qua hàng nghìn năm.
Theo rất nhiều nghiên cứu, nền văn minh Maya đã sụp đổ trong khoảng thời gian từ 800 đến 1000 sau Công nguyên. Nhưng mặc dù thuật ngữ "Maya sụp đổ" khiến nhiều người liên tưởng tới những tàn tích mọc um tùm với rừng cây hoang dã và về một nền văn minh cổ đại có các thành phố sụp đổ và bị bỏ hoang, nhưng thực tế lại phức tạp hơn nhiều. Vậy, tại sao nền văn minh Maya lại sụp đổ?
Tuy nhiên, người Maya vẫn còn ở đây cho đến ngày nay. Lisa Lucero, giáo sư nhân chủng học và nghiên cứu thời trung cổ tại Đại học Illinois ở Urbana-Champaign, nói với Live Science trong một email: “Đó là hệ thống chính trị Maya đã sụp đổ, chứ không phải xã hội của [họ]. Hơn 7 triệu người Maya sống ngày nay ở Trung Mỹ và nhiều nơi khác nữa đã chứng thực điều này".
Khảo sát bằng laser cho thấy cấu trúc xã hội của người Maya năm bên dưới mặt đất ở khu vực rừng rậm Guatemala.
Các nhà khảo cổ đã phát hiện ra hơn 61.000 công trình kiến trúc của người Maya nằm sâu trong rừng rậm Guatemala.
-
- Người Maya có trình độ toán học và sự hiểu biết về lịch pháp thiên văn rất cao. Đây là một phần lịch pháp của người Maya. (Ảnh: History on the Net)
Người Maya cổ đại không có một nhà lãnh đạo trung tâm, giống như một hoàng đế ở La Mã cổ đại, và không được thống nhất thành một nhà nước duy nhất. Thay vào đó, nền văn minh Maya cổ đại bao gồm nhiều bộ tộc nhỏ, mỗi bộ tộc tập trung xung quanh một thành phố. Mặc dù các thành phố này có những điểm tương đồng về văn hóa và tôn giáo, nhưng mỗi thành phố đều có những nhà lãnh đạo địa phương của riêng mình, một số có quyền lực hơn những thành phố khác.
Theo các nhà nghiên cứu các chính thể không đồng thời sụp đổ, thay vào đó, một số thành phố của Maya đã thăng trầm vào những thời điểm khác nhau, một số trong khoảng thời gian 800 đến 1000 trước CN, và một số sau đó.
Ví dụ, trong khi các khu vực ở miền Nam Mesoamerica, chẳng hạn như Tikal, ngày nay là Guatemala, đã suy yếu trong thế kỷ thứ VIII và thứ IX do các vấn đề môi trường và bất ổn chính trị, dân số tăng lên ở các khu vực khác, chẳng hạn như Chichén Itzá, trên khu vực bây giờ là Mexico Bán đảo Yucatán, các học giả cho biết.
"Sự sụp đổ không phải là một thuật ngữ nên được áp dụng phổ biến cho 'người' Maya, cũng không nên được gọi là một thuật ngữ duy nhất", Marilyn Masson, giáo sư và chủ nhiệm bộ môn nhân chủng học tại Đại học Albany, Đại học Bang New York , nói với Live Science trong một email: "Khu vực Maya rộng lớn, với nhiều chính thể và môi trường, và trong một gia đình có thể sử dụng nhiều ngôn ngữ khác nhau”.
Theo nghiên cứu cho biết Chichén Itzá suy tàn phần lớn là do hạn hán kéo dài trong thế kỷ XI. Sau đó một thành phố khác ở Bán đảo Yucatán, được gọi là Mayapán, bắt đầu phát triển mạnh.
Masson nói: “Người Mayapan có các lãnh chúa, linh mục, hàng trăm cuốn sách chữ tượng hình tôn giáo, thiên văn học phức tạp và đền thờ các vị Thần.
-
- Kiến trúc Maya. (Ảnh: Wikipedia / Edificio 33)
Phần lớn những gì chúng ta biết về tôn giáo Maya trước đây đến từ những cuốn sách được viết vào thời của người Maya và từ những quần thể hậu duệ đã gặp gỡ và sống sót sau khi tiếp xúc với châu Âu. Trong khi người Mayapán chưa tiếp xúc với người Châu Âu, một phần do chiến tranh, một địa điểm khác trên Bán đảo Yucatán có tên là Ti'ho đang phát triển vào thời điểm người châu Âu đến”, Masson nói.
Các quốc gia Maya vẫn tiếp tục tồn tại ngay cả sau khi khu vực này bị tàn phá bởi chiến tranh và dịch bệnh do các cuộc chinh phục của người châu Âu ở Trung Mỹ.
Guy Middleton, một người đến thăm tại Trường Lịch sử, Cổ điển và Khảo cổ học tại Đại học Newcastle ở Anh, cho biết: "Chúng ta nên nhớ rằng, bang cuối cùng của Maya, Nojpetén, chỉ sụp đổ vào năm 1697 - khá gần đây".
Nguyên nhân sụp đổ của các thành phố Maya?
Sự kết hợp của các vấn đề chính trị và môi trường thường được cho là nguyên nhân dẫn đến sự suy tàn của các thành phố Maya.
Lucero cho biết: “Phân tích các speleothems, hoặc cấu trúc đá trong các hang động như nhũ đá và măng đá, cho thấy một số đợt hạn hán nghiêm trọng kéo dài nhiều năm xảy ra trong khoảng thời gian từ năm 800 đến năm 930’’ ở khu vực miền Nam Mesoamerica. Và vì các vị vua quyền lực nhất của Maya dựa vào các hồ chứa nước ở đô thị để thu hút nông dân, thần dân trong mùa khô hàng năm để tiếp cận với nước sạch, lượng mưa giảm có nghĩa là mực nước giảm, mùa màng thất bát và các vị vua mất quyền lực. Hơn nữa, lượng mưa ngày càng giảm càng làm trầm trọng thêm bất kỳ vấn đề nào mà các vị vua đang gặp phải".
Thực tế là những người cai trị Maya thường liên kết quyền lực của họ với các vị Thần. Justine Shaw, giáo sư nhân chủng học tại Đại học Redwoods, cho biết những vấn đề mà người Maya phải chịu đựng do hạn hán "khiến người dân mất lòng tin vào những người cai trị của họ”.
Shaw nói, hạn hán, kết hợp với bất ổn chính trị, cũng sẽ làm gián đoạn nông nghiệp, việc duy trì hệ thống trữ nước và dẫn đến việc những người cai trị Maya lãng phí tài nguyên vào chiến tranh.
Lucero lưu ý rằng một số khu vực của Maya đã trải qua nạn phá rừng và mực nước thấp hơn khiến việc giao thương hàng hóa trở nên khó khăn hơn. Lucero nói: “Lượng mưa ít hơn có thể ảnh hưởng đến hoạt động buôn bán bằng ca nô vì mực nước giảm đáng kể vào mỗi mùa khô - vì vậy lượng mưa ít hơn đồng nghĩa với việc đi lại bằng thuyền ít hơn”.
Tuy nhiên, sự sụp đổ ở một khu vực này có thể là thời điểm" bùng nổ "ở khu vực khác. Khu vực Cochuah trên bán đảo Yucatán phát triển mạnh trong thời kỳ Terminal Classic [800 đến 930 trước CN] sau khi phần lớn miền Nam bị giảm dân số do hạn hán và xung đột chính trị. Shaw nói, nguyên nhân khiến Cochuah bùng nổ và sụp đổ hiện đang được điều tra.
Mô hình suy giảm này ở một khu vực và sự tăng trưởng ở khu vực khác tiếp tục diễn ra trong suốt thời gian châu Âu xung đột với các thành phố Maya. Các vấn đề chính trị và môi trường thường dẫn đến sự suy giảm của một khu vực, trong khi một khu vực khác tăng trưởng có thể vì họ không phải chịu đựng những vấn đề này quá nghiêm trọng.
Maya hiện đại
Sau khi nhà nước Maya cuối cùng bị người Tây Ban Nha chinh phục vào năm 1697, người Maya tiếp tục chịu đựng sự phân biệt đối xử và đôi khi nổi dậy chống lại Tây Ban Nha và các chính phủ nắm quyền sau khi chế độ thực dân Tây Ban Nha chấm dứt vào năm 1821.
"Người Maya đã phải chịu đựng rất nhiều, đã từng nhiều lần nổi dậy, nhưng không thành công. Họ vẫn thiếu đại diện chính trị đầy đủ ở các quốc gia nơi họ sinh sống”, Middleton nói với Live Science.
Middleton nói: “Điều thực sự quan trọng là phải đưa ra thông điệp rằng mặc dù các thành phố và tiểu bang cổ điển của Maya đã sụp đổ, và văn hóa đã biến đổi, nhưng người Maya thì vẫn trường tồn”, Middleton nói và nói thêm rằng “chúng ta nên chú ý đến câu chuyện, trạng thái và tình trạng của cộng đồng hậu duệ Maya ở Mesoamerica hiện nay".
Ngọc Mai
