Một trong những cảnh đẹp kỳ diệu nhất của mùa hè là phong cảnh nông thôn được thắp sáng bởi những con đom đóm vào lúc hoàng hôn. Gợi nhớ đến những ngôi sao lấp lánh đến Trái đất, hay thậm chí là những ngọn đèn thần tiên, chúng đưa bạn đến một thế giới khác đầy mê hoặc và kinh ngạc.
Không có gì lạ khi những ngọn hải đăng nhỏ bé này mang ý nghĩa tâm linh và đã truyền cảm hứng cho văn hóa dân gian trên toàn thế giới.
Là loài vật sống về đêm của họ Lampyridae, (bắt nguồn từ từ “lampein” trong tiếng Hy Lạp, nghĩa là “tỏa sáng”), đom đóm thực sự là bọ cánh cứng. Mặc dù có hơn 2000 loài côn trùng này, nhưng không phải tất cả chúng đều được trang bị khả năng tạo ra ánh sáng. Khả năng đó biểu hiện như một quá trình hóa học, theo đó một số loài nhất định trộn oxy với sắc tố luciferin, tạo ra một phản ứng hóa học hiệu quả đến mức gần như toàn bộ năng lượng trở thành ánh sáng.
Nguồn gốc thần thoại khác nhau
Có thể có nhiều huyền thoại xoay quanh nguồn gốc của đom đóm cũng như ở các quốc gia, nơi chúng được tìm thấy. Văn hóa dân gian Trung Quốc cho rằng đom đóm đến từ những ngọn cỏ cháy, trong khi người Nhật tin rằng chúng là linh hồn của những chiến binh đã chết trong trận chiến. Bộ tộc Apache của thổ dân châu Mỹ có truyền thuyết về một con cáo đã đánh cắp lửa từ “Làng đom đóm” và bỏ trốn, truyền lửa cho Hawk, người sau đó rải than hồng ra khắp thế giới, mang lửa đến cho mọi người.
Đài Loan có một câu chuyện bi thảm về một cô gái mồ côi mẹ, sống cùng chị gái của cô. Sau khi cha của họ đi công tác và không về nhà vào một đêm, cô em gái vô tư và bốc đồng đã chạy đi tìm cha một mình. Người chị, tên là Kim-ko, đã đi vào màn đêm đen tối, mù quáng tìm kiếm em gái đã mất của mình. Lần mò khắp khu rừng, cô cầu xin Thần linh ánh sáng dẫn đường cho cô đến với người em duy nhất của mình.
Vào buổi sáng, dân làng tìm thấy xác chết của Kim-ko trong một hồ nước, với những quả cầu phát sáng trôi nổi xung quanh cô. Các vị Thần đã đáp lại lời cầu nguyện của cô, nhưng đã quá muộn. Cô em gái đã rơi xuống một hồ nước và chết đuối. Kể từ đó, người Đài Loan gọi đom đóm là Hóe-kim-ko, nghĩa đen là “Cô gái vàng rực lửa” theo tên nhân vật nữ chính bi kịch của họ.
Trong khi người Victoria có một niềm tin khác về loài đom đóm này. Họ cho rằng nếu thấy một con đom đóm trong nhà có nghĩa là ai đó sắp chết. Nhưng nếu có nhiều đom đóm bay theo đàn của chúng thì không phải là điềm báo này. Hầu hết các dân tộc thường liên kết côn trùng với hy vọng và cảm hứng khác nhau. Các dân tộc cổ đại coi chúng là loài có ích như một phương thuốc chữa trị nhiều loại bệnh tật, bao gồm cả chất độc và tà ma.
Đom đóm sử dụng những tia sáng để giao tiếp
Người ta đoán rằng ánh sáng không liên tục mà những con bọ này phát ra là một hình thức giao tiếp. Đom đóm sử dụng những tia sáng của chúng để thu hút bạn tình. Kiểu nhấp nháy thay đổi theo loài, nhưng nhìn chung một con đực sẽ bay tới, báo hiệu rằng nó đang tìm kiếm một con cái phát sáng. Nếu con đom đóm cái đồng ý quan tâm con đực nó sẽ trả lời bằng cái nháy sáng.
Tập tính này của loài đom đóm được đánh giá cao. Tuy nhiên cũng có những loài phản diện trong thế giới côn trùng. Có một loài đom đóm là loài ăn thịt đồng loại, và sẽ bắt chước cử chỉ con cái đối với loài khác, dụ con đực trở thành bữa tối của mình.
Ngoài ra còn có đom đóm đồng bộ phát sáng ở một số khu vực nhất định, như Vườn quốc gia Great Smoky Mountains. Hàng chục nghìn con đom đóm đực tập hợp lại với nhau và đồng bộ hóa đèn flash của chúng, tạo ra hiệu ứng tuyệt đẹp cho người xem. Do số lượng chỗ đậu xe hạn chế, chỉ 1000 du khách mỗi tối được phép ngắm đom đóm đỉnh điểm ở Khu cắm trại Elkmont nổi tiếng.
Ứng dụng khoa học thực tế
Phản ứng hóa học tạo ra ánh sáng mê hoặc của đom đóm có thể có ứng dụng thực tế trong ít nhất hai lĩnh vực. Các nhà nghiên cứu ung thư đã phát hiện ra rằng, khi được đưa vào các tế bào ác tính đã được sửa đổi bằng chất nhạy sáng (tức là enzym luciferase), Luciferin (chất nền hợp chất tạo ra sự phát quang sinh học của đom đóm) sẽ tạo ra đủ ánh sáng để phá hủy tế bào.
Vì ánh sáng được tạo ra trong chính tế bào, phương pháp điều trị này giúp loại bỏ sự cần thiết của việc sử dụng tia laser hoặc các chùm ánh sáng khác.
Các kỹ sư đang nghiên cứu phát sáng ứng dụng trong lĩnh vực thực vật học tại MIT, nơi họ đã áp dụng khả năng phát sáng của đom đóm vào thực vật sống. Sử dụng các hạt nano được truyền với các thành phần thích hợp để kích hoạt phản ứng hóa học, các nhà nghiên cứu này đã biến đổi thành công một số cây trồng thành những cái “đèn sống”, với khả năng được đề xuất là giảm sử dụng năng lượng.
Ánh sáng mờ dần
Mặc dù những chiếc đèn lấp lánh nhỏ bé này đang tiếp tục truyền cảm hứng cho các nghiên cứu mới, nhưng số lượng của chúng đang giảm dần. Vòng đời của chúng bắt đầu dưới dạng ấu trùng, hầu hết các loài sinh sống ở khu vực nhiều cây cối và gần nguồn nước. Thức ăn của chúng là xác của gỗ mục và xác lá cây trong giai đoạn phát triển này.
-
- Đom đóm thắp sáng một cánh đồng hoa vào ban đêm. (Hình ảnh: Mike Lewinski qua Flickr CC BY 2.0)
Khi sắp biến hình thành bọ hung, chúng sẽ hóa nhộng trong một khoang bùn dưới lòng đất. Do đó, khi những khu vực rìa này được khai thác và lát đá lại, những con đom đóm sẽ bị biến mất.
Các chủ sở hữu bất động sản muốn duy trì một môi trường sống thân thiện với đom đóm, nên họ để một phần diện tích cây cối rậm rạp tự nhiên và sạch sẽ. Ngay cả khi chỉ có một khu vườn nhỏ, chúng ta có thể để lại một số thực vật mục nát làm thức ăn cho ấu trùng đom đóm, thay vì dọn dẹp mọi thứ sạch sẽ nguyên sơ cho những “người hàng xóm” đóm đóm này. Điều này cũng tốt cho các loài côn trùng có ích khác ví như loài ong bản địa.
Loài đom đóm tạo ra một tia sáng nhỏ trong bóng tối có thể đem lại hy vọng, khơi dậy nguồn cảm hứng và thậm chí là một người dẫn đường.
Ngọc Mai
Theo Visiontimes
