Sau 18 tháng xảy ra đại dịch, các nhà nghiên cứu đã liên tục thu thập những hiểu biết mới và quan trọng về tác động của COVID-19 đối với cơ thể và não bộ. Những phát hiện này đang làm dấy lên lo ngại về những ảnh hưởng lâu dài mà coronavirus có thể gây ra đối với các quá trình sinh học như lão hóa.
Các nhà nghiên cứu về khoa học thần kinh nhận thức đang tập trung vào việc tìm hiểu những thay đổi bình thường của não do lão hóa ảnh hưởng như thế nào đến khả năng suy nghĩ và vận động của con người, đặc biệt là ở độ tuổi trung niên trở lên. Nhưng khi có nhiều bằng chứng cho thấy COVID-19 có thể ảnh hưởng đến cơ thể và não bộ trong nhiều tháng hoặc lâu hơn sau khi nhiễm bệnh, các nhà nghiên cứu bắt đầu quan tâm đến việc virus corona tác động tới đến quá trình lão hóa tự nhiên như thế nào?
Theo dõi phản ứng của não đối với COVID-19
Vào tháng 8 năm 2021, các nhà khoa học tiến hành một nghiên cứu sơ bộ trên quy mô lớn nhằm theo dõi những thay đổi của não ở những người từng nhiễm COVID-19 đã thu hút rất nhiều sự chú ý trong cộng đồng khoa học thần kinh.
Trong nghiên cứu đó, các nhà khoa học dựa trên một cơ sở dữ liệu hiện có, có tên là UK Biobank, chứa dữ liệu hình ảnh não của hơn 45.000 người ở Anh từ năm 2014. Điều quan trọng là họ đã có dữ liệu cơ bản và hình ảnh não của tất cả những người đó từ trước khi xảy ra đại dịch.
Nghiên cứu dựa trên bằng chứng và cơ sở dữ liệu thực tế
Các nhà nghiên cứu đã phân tích dữ liệu dựa trên hình ảnh não bộ của các bệnh nhân trước đó và sau đó đưa những người đã được chẩn đoán mắc COVID-19 trở lại để quét hình ảnh não bộ cho lần mới. Họ so sánh những người đã mắc COVID-19 với những người chưa bị nhiễm, đối sánh cẩn thận các nhóm dựa trên tuổi, giới tính, ngày xét nghiệm cơ bản và địa điểm nghiên cứu, cũng như các yếu tố nguy cơ phổ biến đối với bệnh tật, chẳng hạn như các biến số sức khỏe và tình trạng kinh tế xã hội.
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện sự khác biệt rõ rệt về chất xám được tạo thành từ các thân tế bào của tế bào thần kinh xử lý thông tin trong não giữa những người đã bị nhiễm COVID-19 và những người không bị nhiễm. Cụ thể, độ dày của mô chất xám ở các vùng não được gọi là thùy trán và thùy thái dương đã giảm ở nhóm mắc COVID-19, khác với các trạng thái bình thường được thấy ở nhóm không mắc COVID-19.
Thông thường độ dày và khối lượng chất xám của con người ta thường thay đổi theo thời gian khi tuổi tác tăng lên nhưng đối với những người mắc COVID-19 thì tốc độ lão hoá này diễn ra nhanh hơn đáng kể.
Điều kỳ lạ là đối với các bệnh nhân mắc COVID-19 nặng tới mức phải nhập viện hay chỉ là có triệu chứng nhẹ thì đều có biểu hiện mất một khối lượng chất xám ở não như nhau. Tức là, những người đã bị nhiễm COVID-19 có biểu hiện mất khối lượng chất xám trong não ngay cả khi bệnh chưa đến mức phải nhập viện.
Cuối cùng, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra khả năng nhận thức và xử lý thông tin của những người đã mắc phải COVID-19 bị chậm hơn so với những người không mắc bệnh.
Mặc dù các nhà khoa học phải diễn giải cẩn thận những phát hiện này trong khi chờ được đánh giá ngang hàng chính thức, nhưng công trình nghiên cứu sơ bộ này có giá trị đặc biệt vì nó có thể thu thập được dữ liệu nghiên cứu trước và sau khi bị bệnh của bệnh nhân, giúp cho việc so sánh đối chiếu trở nên khách quan với quy mô lớn.
-
- Một phụ nữ mắc các triệu chứng COVID-19 cố gắng cảm nhận mùi của một quả quýt tươi. Một số bệnh nhân COVID-19 đã bị mất hoặc giảm khứu giác. (Ảnh Dima Berlin, Getty Images)
Điều đáng chú ý là các vùng não bị ảnh hưởng do COVID-19 mà các nhà nghiên cứu ở Anh phát hiện đều có liên quan đến khứu giác, một cấu trúc nằm gần phía trước của não có chức năng truyền tín hiệu về mùi và từ mũi đến các vùng não khác. Hành khứu giác (là một vùng thần kinh giúp ngửi) có kết nối với các vùng của thùy thái dương. Chúng ta thường nói về thùy thái dương khi nhắc tới các vấn đề lão hóa và bệnh Alzheimer’s vì nó là vị trí của vùng hồi hải mã. Hồi hải mã có thể đóng một vai trò quan trọng trong quá trình lão hóa, do nó liên quan đến trí nhớ và các quá trình nhận thức.
Khứu giác cũng rất quan trọng đối với nghiên cứu về bệnh Alzheimer, vì một số dữ liệu đã gợi ý rằng những người có nguy cơ mắc bệnh này bị giảm chức năng khứu giác. Mặc dù còn quá sớm để đưa ra bất kỳ kết luận nào về tác động lâu dài của những thay đổi liên quan đến COVID-19 này, nhưng việc nghiên cứu mối liên hệ có thể có của COVID-19 và suy giảm trí nhớ là đang được quan tâm, đặc biệt là đối với các vùng liên quan bệnh Alzheimer.
Nhìn về phía trước
Những phát hiện mới này mở ra những câu hỏi quan trọng chưa có lời giải: Những thay đổi của não sau COVID-19 có ý nghĩa gì đối với quá trình và tốc độ lão hóa? Và, theo thời gian, não có phục hồi ở một mức độ nào đó sau nhiễm virus không?
Đây là những lĩnh vực nghiên cứu tích cực và mở rộng, một số lĩnh vực mà khoa học đang bắt đầu thực hiện trong phòng thí nghiệm kết hợp với các chuyên gia nghiên cứu về sự lão hóa của não.
-
- Hình ảnh quét não của một người ở độ tuổi 30 và một người ở độ tuổi 80, cho thấy khối lượng não giảm ở não người lớn tuổi. Hình ảnh não của người 35 tuổi và người 85 tuổi. Mũi tên màu cam cho thấy chất xám mỏng hơn ở cá thể già hơn. Mũi tên màu xanh lá cây chỉ vào những khu vực có nhiều không gian chứa đầy dịch não tủy (CSF) do giảm thể tích não. Các vòng tròn màu tím làm nổi bật tâm thất của não, nơi chứa đầy dịch não tủy. Ở người lớn tuổi, những khu vực chứa đầy chất lỏng này lớn hơn nhiều. (Ảnh Jessica Bernard, CC BY-ND)
Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đã giúp các nhà khoa học chứng minh được rằng khi con người già đi, bộ não suy nghĩ và xử lý thông tin cũng có sự thay đổi khác nhau. Ngoài ra, họ đã quan sát thấy những thay đổi theo thời gian về cách cơ thể mọi người di chuyển và cách mọi người học các kỹ năng vận động mới. Nhiều thập kỷ nghiên cứu đã chứng minh rằng người lớn tuổi gặp khó khăn hơn trong việc xử lý và thao tác thông tin nhưng họ thường ghi nhớ kiến thức về sự kiện và từ vựng. Đối với các kỹ năng vận động, chúng ta biết rằng người lớn tuổi vẫn học được, nhưng họ làm chậm hơn so với người trẻ tuổi.
Các nhà khoa học nói rằng cấu trúc não của những người trên 65 tuổi thường bị giảm đi về kích thước. Sự sụt giảm này không chỉ ở một khu vực mà còn diễn ra ở nhiều vùng não khác nhau.
Thông thường lượng dịch tuỷ tăng lên nhiều lấp đầy không gian do bị mất mô não. Ngoài ra, chất trắng, lớp cách điện trên sợi trục (những sợi cáp dài mang xung điện giữa các tế bào thần kinh) cũng không còn nguyên vẹn ở những người lớn tuổi.
Trong khi tỷ lệ tuổi thọ trung bình đã tăng lên trong những thập kỷ qua, ngày càng có nhiều người già đi, nhưng mục tiêu là để tất cả mọi người sống lâu và khỏe mạnh, ngay cả trong trường hợp tốt nhất là một người già nhưng không mắc bệnh tật hoặc khuyết tật. Do đó khi ở độ tuổi trưởng thành, chúng ta sẽ có những thay đổi về cách suy nghĩ và tập luyện phù hợp.
Quá trình nghiên cứu này đã giúp các nhà khoa học có thể làm sáng tỏ những bí ẩn của quá trình lão hoá, nhờ đó mà có thể giúp chúng ta cải thiện chất lượng cuộc sống cũng như cải thiện các khả năng khác cho những người cao tuổi.
Còn hiện tại khi đại dịch COVID-19 chưa kết thúc, nó sẽ giúp chúng ta hiểu mức độ mà não có thể phục hồi sau khi bị bệnh.
Ngọc Mai
