Cây cối “giao tiếp” với nhau theo cách thức đặc biệt dưới lòng đất. Đây có thể là phát hiện mới mẻ với các nhà khoa học hiện đại, tuy nhiên khái niệm này không xa lạ trong các tín ngưỡng văn hóa cổ xưa.
“Mạng lưới kết nối” của cây
Các nhà khoa học phát hiện rằng các khu rừng hoạt động giống những siêu tổ chức lớn. Bên dưới mặt đất, cây cối liên kết với nhau qua mạng lưới nấm vi sinh. Qua đó, những cây cổ thụ già nhất nuôi dưỡng những cây non. Cây cối cũng giao tiếp và hợp tác với các loài khác. Nhìn chung, đây là môi trường cộng sinh cùng phát triển chứ không hề cạnh tranh vị kỷ.
Từ hơn 600 triệu năm trước, nấm và thực vật đã hình thành mối quan hệ cộng sinh. Thuật ngữ khoa học nấm rễ cộng sinh mycorrhiza bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp cổ giữa mykós - nấm và rhiza - rễ. Nấm nhận đường và carbon từ cây, và cung cấp khoáng chất, chất dinh dưỡng và mạng lưới giao tiếp cho cây.
Tương tự như kết nối Internet, mạng lưới nấm rễ lan tỏa khắp khu rừng. Các sợi nấm tạo ra một đường cao tốc nối với các rễ cây. Theo đó, cây gửi đi và nhận lại các chất bao gồm nitơ, đường, carbon, lân tinh, nước, tín hiệu phòng thủ, hóa chất và kích thích tố. Kinh ngạc hơn, một cây có thể kết nối và gửi đi tín hiệu tới hàng trăm cây khác. Dọc theo con đường này, vi khuẩn và các vi sinh vật trao đổi chất dinh dưỡng với nấm và rễ cây.
Từ năm 2019 đến nay, các nhà khoa học đã bắt đầu lập bản đồ mạng lưới nấm rễ trên quy mô toàn cầu. Như vậy, đó có thể là “mạng lưới kết nối” cổ xưa và quan trọng nhất trên Trái đất.
Trong ba thập kỷ qua, nhà sinh thái học Suzanne Simard từ Đại học British Columbia đã nghiên cứu cách thức cây cối “trò chuyện” với nhau. Sau nhiều thử nghiệm miệt mài, bà đã hiểu được mạng lưới, mà theo cách gọi của bà là “một thế giới đặc biệt”, kết nối sự sống trong rừng.
Simard chia sẻ: “Cây cối là nền tảng của rừng, nhưng rừng còn chứa đựng nhiều điều bí ẩn hơn ta tưởng”.
“Dưới lòng đất ẩn chứa thế giới của những con đường sinh học vô hạn kết nối cây cối và cho phép chúng giao tiếp, cho phép khu rừng cư xử như một sinh vật duy nhất. Thế giới này nhắc nhở chúng ta về một loại trí thông minh”, chia sẻ của nhà sinh thái học Suzanne Simard (Đại học British Columbia)
Theo mạng lưới cây cối, cây trung tâm, mà theo cách gọi của bà, là Cây mẹ có thể nuôi dưỡng những cây non đang phát triển. Khi những cây già chết đi, chúng để lại chất dinh dưỡng, gen, thậm chí là một loại trí tuệ cho những cây khác. Do đó, bằng cách kết nối với mạng lưới và thế giới của mình, cây cối có được những nguồn tài nguyên quý giá và cảm nhận sâu sắc về môi trường xung quanh chúng.
Sự kết nối mang đến lợi thế và sức bật phục hồi. Khi một cây bị cắt khỏi mạng lưới, nó trở nên yếu ớt và thông thường, không chống chọi được với bệnh tật và sâu bọ.
“Cây cối giao tiếp, thông qua sự trao đổi này, chúng tăng cường khả năng vươn lên và phục hồi cho cả quần thể. Thực tế này nhắc nhở chúng ta về sự gắn kết trong gia đình và cộng đồng xã hội”, Simard lưu ý trong một thuyết trình TED
Đáng buồn thay, hoạt động chặt phá rừng tràn lan và ý tưởng thay thế rừng bằng một loài duy nhất đang hủy hoại hệ sinh thái phức tạp này. Hệ luỵ là việc khai thác và thu hoạch trở nên không bền vững.
Bảo tồn mạng lưới kết nối của cây có ý nghĩa quan trọng đối với cuộc sống con người
Ngày nay, các nhà khoa học đã xác nhận rằng cây cối giao tiếp theo phương thức xã hội. Nhưng ý tưởng này không hề xa lạ trong văn hoá tín ngưỡng của nhiều địa phương.
Ví dụ, trong nhiều thế kỷ, người dân bản địa bên bờ biển Tây Bắc Thái Bình Dương, được gọi là Tsimshian, đã biết rằng sự sống trong các khu rừng được kết nối với nhau. Trong bài viết trên New York Times, Sm'hayetsk Teresa Ryan, thuộc tộc người Tsimshian cũng là một sinh viên của Suzanne Simard cho biết, nghiên cứu về mạng lưới nấm rễ cũng giống với niềm tin truyền thống của thổ dân. Tuy nhiên, những người định cư đến từ châu Âu đã nhanh chóng bác bỏ niềm tin này.
Ryan chia sẻ: “Các nhóm thổ dân sẽ kể cho bạn nghe những câu chuyện về cách tất cả các loài trong rừng được kết nối với nhau qua mạng lưới dưới mặt đất”.
Ryan còn chia sẻ cách thức bộ lạc thổ dân Mỹ Menominee khai thác rừng Menominee rộng 230.000 mẫu Anh (tương đương hơn 90.000 héc ta) ở Wisconsin. Thay vì chỉ nhìn vào lợi nhuận, những người thổ dân tập trung vào bảo tồn hệ sinh thái bền vững và thu được rất nhiều lợi ích từ đó.
Sự bền vững, theo người Menominee, nghĩa là phải để tâm đến tổng thể khu rừng với các kết nối, hệ quả và vòng phản hồi. Họ duy trì một lượng lớn và đa dạng các loài cây, ưu tiên loại bỏ những cây chất lượng thấp ốm yếu bằng cây khỏe hơn, đặc biệt bảo tồn cây có tuổi thọ từ 200 năm trở lên. Theo đó, rừng tiếp tục sinh lợi, khỏe mạnh và có mật độ dày đặc.
“Kể từ năm 1854, hơn 2,3 tỷ thể tích gỗ đã được khai thác”. Người Menominee viết trong một báo cáo: “Đối với nhiều người, khu rừng của chúng tôi có vẻ còn nguyên sơ và chưa được khai thác. Trên thực tế, nó là một trong những khu rừng được quản lý chặt chẽ nhất ở Hoa Kỳ".
Điều gì sẽ xảy ra nếu tất cả khu rừng được quản lý bằng trí tuệ của bộ lạc bản địa? Hãy nghĩ về tiềm năng và lợi ích lâu dài nếu rừng được bảo tồn bền vững thay vì khai thác để thu lợi ngắn hạn.
Nhà báo Ferris Jabr viết: “Việc san bằng một khu rừng già không chỉ tàn phá cây cối mà còn làm sụp đổ “thế giới” của các giao ước tương hỗ và thỏa hiệp giữa các loài, cũng chính là điều cần thiết cho sự tồn tại của Trái đất”.
Ngày nay, nhà tự nhiên học người Anh David Attenborough và hàng nghìn nhà khoa học tin rằng cần phải có hành động khẩn cấp để chống lại vấn đề khủng hoảng khí hậu. Rừng là thành phần cơ bản của quá trình phục hồi. Vì vậy, tái tạo thế giới, khôi phục và quản lý rừng một cách khôn ngoan là ưu tiên hàng đầu.
“Chúng ta không biết quý trọng nguồn tài nguyên gỗ và đã san bằng nửa số rừng trên hành tinh. May mắn thay, rừng có khả năng hồi phục phi thường” - Attenborough, phát thanh viên kiêm nhà tự nhiên học người Anh
Sau nhiều thế kỷ cây cối bị khai thác bừa bãi, việc bảo tồn những khu rừng cổ vô cùng quan trọng. Attenborough kêu gọi các kỹ thuật canh tác tốt hơn và trồng nhiều rừng hơn như một phần của công cuộc khôi phục toàn cầu. Khi đó, con người sẽ có nhiều rừng tự nhiên hơn, khí hậu ổn định hơn và chúng ta sẽ nhận được tất cả các nguồn tài nguyên cần thiết.
Khái niệm Cây Sự sống
Quay ngược dòng thời gian, các tín ngưỡng cổ xưa từ khắp nơi trên thế giới đã coi cây là biểu tượng của sự kết nối và thờ phụng. Khái niệm Cây Sự sống ra đời từ các nền văn hoá cổ đại.
Trong văn hoá Mesoamerican cổ đại, Ceiba là một cái cây to mọc ra ở trung tâm vũ trụ, vươn rễ xuống thế giới ngầm và nâng niu Đất và Trời trong thân và cành của nó. Trong Kinh thánh, Vườn Địa đàng là nơi có Cây sự sống. Thần thoại Ai Cập cũng đề cập đến Ished-Tree là cây sinh ra các vị thần.
Vũ trụ học Bắc Âu có khái niệm Cây Sự sống tương tự tên là Yggdrasil. Vở kịch Noh nổi tiếng của Nhật Bản kể về những cây thông gắn bó với nhau vĩnh viễn dù bị ngăn cách bởi khoảng cách lớn. Hình ảnh một loại cây bí mật thường xuất hiện trong kinh sách của các tôn giáo trên thế giới bao gồm Cơ đốc giáo, Hồi giáo, Ấn Độ giáo và Do Thái giáo.
Rõ ràng, cây cối và sự kết nối linh thiêng với sự sống con người là hình ảnh phổ biến với hầu hết nền văn hóa trên thế giới. Ngày nay, việc bảo vệ cây cối và thế giới tự nhiên kết nối quanh ta trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Nguyễn Hảo
Theo Ancient-Code
