Khám phá y học mới về thiên chức làm mẹ ở người phụ nữ

Giúp NTDVN sửa lỗi

Ngày chủ nhật thứ 2 của tháng 5 được nhiều quốc gia Âu - Mỹ chọn là Ngày của Mẹ. Làm mẹ là một sự thay đổi về mặt sinh lý và tinh thần. Câu nói khuôn mẫu này được chứng minh qua nghiên cứu về DNA của thai nhi, các nhà nghiên cứu tiết lộ cách một đứa trẻ có thể hình thành trái tim và tâm trí từ người mẹ. 

Tại Việt Nam, ngoài lễ Vu lan báo hiếu vào rằm tháng 7 âm lịch, Ngày của Mẹ cũng được hưởng ứng để tôn vinh và tri ân đấng sinh thành.

Sự biến đổi từ trái tim khi người phụ nữ làm mẹ

"Mình cảm thấy một trái tim mới đang lớn lên". Đó là những gì người bạn thân nhất của tôi chia sẻ vào ngày con gái cô ấy chào đời. Khi đó, tôi chỉ biết tròn xoe mắt trước vẻ rạng rỡ của người mẹ mới. Nhưng sau mười năm và có ba đứa con, những lời của cô bạn thực sự ứng nghiệm khi tôi loay hoay trong thang máy chật chội đến phòng thí nghiệm Bệnh viện Mount Sinai, thành phố New York, nơi các bác sĩ tim mạch đang nghiên cứu những bí mật trong trái tim người mẹ.

Mỗi năm, hàng ngàn phụ nữ mang thai và các bà mẹ mới sinh phải vào phòng cấp cứu với hội chứng suy tim đe dọa tính mạng. Các triệu chứng bao gồm sưng tĩnh mạch cổ và khó thở. Trái tim của họ khó bơm máu hơn. Nguyên nhân cơ bản của "hội chứng suy tim sau sinh" chưa được xác định rõ ràng, nhưng thực sự là thảm họa đối với sức khỏe, trường hợp nguy cấp có thể phải điều trị bằng phẫu thuật cấy ghép tim. Kỳ lạ thay, khoảng 50% các bà mẹ lại tự khỏi bệnh, đây là tỷ lệ hồi phục sau suy tim cao hơn bất kỳ nhóm nào. Mô tim của người trưởng thành không dễ dàng phục hồi, nhưng những bà mẹ mới sinh bằng cách nào đó có thể phục hồi tế bào tim như cách kỳ nhông mọc ra đuôi mới!!!

Tại phòng thí nghiệm của Bệnh viện Mount Sinai, bác sĩ tim mạch Hina Chaudhry đã tiến hành thử nghiệm trên chuột, cô và nhóm nghiên cứu phát hiện ra điều đáng kinh ngạc: tế bào tim của chuột mẹ mới sinh có DNA không khớp với DNA của chuột mẹ trước sinh.

Các tế bào bí ẩn thuộc về chuột con chưa sinh ra đời. Trong thời kỳ mang thai, các tế bào của bào thai chuột đi qua nhau thai vào cơ thể mẹ, len lỏi qua các mạch máu. Khi trái tim mẹ có tổn thương, tế bào của chuột con cảm nhận được tình trạng viêm nhiễm và sẽ tìm cách hàn gắn trái tim của chuột mẹ.

Phòng thí nghiệm thậm chí còn phát hiện rằng những tế bào được thu hoạch từ nhau thai chuột, cũng di chuyển đến trái tim bị tổn thương của chuột đực sau khi được cấy nhân tạo vào đuôi của chuột đực. Nhân lên trong lồng ngực của mẹ, các tế bào gốc của thai nhi biến đổi thành các ống giống mạch máu và, quan trọng hơn, thành các tế bào giống như tế bào cơ tim chính thức – loại tế bào mà các bác sĩ tim mạch đã phải vật lộn trong nhiều thập kỷ để tái tạo trong phòng thí nghiệm. Cơ quan bị tê liệt của mẹ có thể sử dụng mô tươi này để tự chữa lành.

Và không chỉ đối với trái tim, các nhà khoa học phát hiện ra tế bào thai nhi ở những bộ phận khác: phổi, lách, thận, tuyến giáp, và da của người mẹ. Tế bào của con cái thực sự là một phần tồn tại mãi mãi trong xương tủy của các bà mẹ.

Khi khám nghiệm tử thi những người phụ nữ từng mang thai hộ, các nhà khoa học phát hiện ra tế bào và gen con cháu người lạ vẫn còn rải rác trong cơ thể người mẹ mang thai hộ. Hiện tượng này được gọi là "fetal microchimerism” (tạm dịch: bào thai vi mạch), là những tế bào có số lượng nhỏ, cực vi mô, chỉ có một ít trên mililit máu ở phụ nữ mang thai và ít hơn ở người mẹ sau này. Trong thần thoại Hy Lạp, Chimera là quái vật được kết hợp lại từ nhiều sinh vật: chân dê, tim sư tử, cánh rồng và hơi thở bốc ra từ một trong ba cái đầu. Đó không phải là con quái vật, tôi nghĩ, đó là tôi hầu hết các buổi sáng. Đó là một người mẹ.

Sự biến đổi trong não bộ khi người phụ nữ làm mẹ

Trưởng nhóm nghiên cứu Larry Young thuộc phòng thí nghiệm Đại học Emory của Atlanta đã mô tả việc làm mẹ như một cuộc cách mạng cấp độ tế bào nhằm xây dựng lại bộ não của phụ nữ.

Tất nhiên, khi mang thai, toàn bộ thể chất của người mẹ đều thay đổi. Nốt ruồi có thể sẫm màu hơn, giọng nói trầm hơn, mũi sưng lên, và móng chân bị rụng. Tóc của các bà mẹ có thể thay đổi màu sắc hoặc xoăn. Họ có thể ợ hơi rất nhiều. Mật trong gan có thể ngừng chảy, khiến họ ngứa ngáy như bị mắc bệnh.

Tuy nhiên, tất cả những xáo trộn bên ngoài này chưa là gì so với những gì đang xảy ra bên trong tâm trí người mẹ. Một nghiên cứu gần đây trên hơn 14.000 phụ nữ cho thấy rằng phụ nữ có ba con trở lên có nguy cơ sa sút trí tuệ thấp hơn 12%. Nhưng cũng có nhiều vấn đề tâm thần nguy hiểm và không rõ ràng khi phụ nữ làm mẹ. Trong tháng đầu tiên làm mẹ, một phụ nữ có nguy cơ phải nhập viện vìrối loạn lưỡng cực cao gấp 23 lần so với bất kỳ thời điểm nào khác trong đời.

Thí nghiệm trên chuột đem đến những quan sát thú vị về tình mẫu tử. Trước khi sinh lứa con đầu tiên, chuột cái không hề thích thú với sự hiện diện của đám chuột nhắt buồn tẻ. Lũ chuột con háu ăn có thể tự vui vẻ đùa giỡn với nhau. Nhưng khi chuột cái chuẩn bị sinh, một điều gì đó khác thường xảy ra bên trong nó. Chuột mẹ sẽ chọn ở bên chuột con thay vì được dụ bởi chất gây nghiện cocaine. Nó còn can đảm vượt qua lưới điện để tiếp cận chuột con, điều mà trước đây nó không dám làm khi treo thức ăn trước mặt. Thậm chí các nhà khoa học đã thử làm chuột mẹ mù mắt, bị điếc, bịt miệng và vô hiệu hóa thính giác, thậm chí đốt cháy một số phần não, chúng không dao động trong sự tận tâm với chuột con.

Đối với con người, các nhà khoa học đã kiểm tra xem trẻ sơ sinh có thể kích hoạt các bà mẹ như thế nào.Trong một thí nghiệm vào năm 2013, các nhà khoa học quan sát não của 30 phụ nữ khi họ ngửi mùi chiếc áo lót cotton của trẻ sơ sinh, các bà mẹ mới sinh có hoạt động mạnh hơn đáng kể trong khu vực Đồi thị, một vị trí trong não điều chỉnh ý thức, giấc ngủ và sự tỉnh táo. Khuôn mặt trẻ thơ cũng vô cùng kích thích đối với các bà mẹ. Một thử nghiệm năm 2014 đối chiếu thái độ của 29 phụ nữ lần đầu làm mẹ với 37 phụ nữ chưa làm mẹ khi họ xem ảnh chụp đầu của trẻ sơ sinh và đầu người lớn.Trong khi cả hai nhóm phụ nữ đều thích thú với hình ảnh trẻ em hơn thì các bà mẹ đặc biệt chăm chú nhìn các khuôn mặt sơ sinh lâu hơn.

Quan trọng hơn cả, những cảm xúc của trẻ sơ sinh khiến người mẹ cảm động sâu sắc. Đồng tử của người mẹ giãn ra nhiều hơn khi nhìn những đứa trẻ đau khổ, và đỉnh đầu như có luồng điện giật khi nghe em bé hét. Sử dụng một kỹ thuật gọi là quang phổ cận hồng ngoại, các nhà khoa học Nhật Bản đã theo dõi mức độ oxy thay đổi trong não của các bà mẹ khi họ xem những bức ảnh thể hiện cảm xúc của em bé: chúng vui vẻ chơi với đồ chơi, chúng giận dữ khi đồ chơi bị lấy đi, chúng sợ hãi khi có người lạ. Thử nghiệm ghi nhận sự kích hoạt ở khu vực bên phải của vỏ não trước của các bà mẹ trong khi những phụ nữ chưa có con thì không có. Trải nghiệm trên thường được lý giải là sự nhạy cảm của người mẹ. Như thể các dây thần kinh của người mẹ kéo dài ra khỏi cơ thể, đây là lý do họ rất khó xem phim và đoạn quảng cáo có hình ảnh những đứa trẻ đau khổ.

Kính hiển vi kỹ thuật số tại NYU này có thể đo hoạt động của một tế bào não đơn lẻ, giúp các nhà nghiên cứu tìm ra tác động của các loại hormone khác nhau ở những người làm mẹ.
Kính hiển vi kỹ thuật số tại NYU này có thể đo hoạt động của một tế bào não đơn lẻ, giúp các nhà nghiên cứu tìm ra tác động của các loại hormone khác nhau ở những người làm mẹ. (Ảnh: Dina Litovsky)

Nhiều nhà khoa học tin rằng sự nhạy cảm này liên quan đến oxytocin, một loại hormone được tiết ra trong quá trình sinh nở, nó thúc đẩy các cơn co tử cung và tiết sữa. Các nhà khoa học gần đây cũng bị thu hút bởi tác động của hormone này lên não bộ. Đôi khi được gọi là “hormone tình yêu” hoặc “hormone tin tưởng”, nó liên quan đến mối quan hệ xã hội tình cảm.

Vào năm 2015, các nhà nghiên cứu tại Trường Y NYU Grossman đã tiến hành xem xét oxytocin tác động lên não bộ của loài gặm nhấm trong thời gian chúng làm mẹ. Trưởng nhóm nghiên cứu Bianca Jones Marlin chiếu ánh sáng xanh laser vào hộp sọ của chuột cái để kích thích oxytocin. Khi nghe thấy âm thanh hoảng hốt từ các con chuột nhỏ, bộ não chuột cái bắt đầu hoạt động mạnh với nhiều gai phản ứng hơn. Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra sự gia tăng độc đáo về số lượng thụ thể trong vỏ não thính giác của những con chuột cái sẵn sàng giao phối (tức là khoảng 2 tháng tuổi). Trong khi thí nghiệm này tập trung vào thính giác, sự bùng nổ thụ thể oxytocin dường như cũng xảy ra ở những nơi khác - những khu vực liên quan đến các giác quan khác. Một phòng thí nghiệm khác thuộc NYU nghiên cứu về dopamine, giống như oxytocin, được sản xuất bởi chính cơ thể người mẹ. Ngoài ra, nhiều phòng thí nghiệm khác lưu tâm đến tác động của progesterone, estrogen, prolactin, hormone cho con bú và hormone căng thẳng để khởi động. Tất cả đều tác động đến hành vi cảm xúc của người mẹ.

Bản năng làm mẹ

Một nghiên cứu về các bà mẹ nuôi con cho thấy sau khi một người phụ nữ chăm sóc một đứa trẻ được khoảng hai tháng, mối quan hệ bền chặt và cụ thể bắt đầu hình thành. Lúc đầu, những phụ nữ tham gia nghiên cứu có lượng oxytocin tăng đột biến và sau một vài tháng, những gai nhọn đó liên kết rõ ràng hơn với những đứa trẻ mà họ đã nuôi dưỡng. Điều này tương ứng với việc họ thể hiện nhiều tình cảm hơn cho những đứa con nuôi của họ. Mặc dù sự tận tâm ở cha mẹ nuôi còn nhiều thay đổi, thí nghiệm trên cho thấy người nhận hoặc nuôi dưỡng có thể trở nên nhạy cảm theo những trải nghiệm gần gũi với đứa trẻ.

Mỗi ngày có hàng chục nghìn phụ nữ trên toàn thế giới trở thành mẹ. Họ thực sự là một lực lượng không thể thiếu trong nền kinh tế, chiếm một phần đáng kinh ngạc trong thị trường lao động Mỹ, với khoảng 70% làm việc toàn thời gian và là trụ cột cho 40% gia đình. Họ dường như đang làm khá tốt công việc của mình. Vì Goldman Sachs còn cố gắng giữ chân những nhân viên có con nhỏ bằng cách hỗ trợ vận chuyển sữa mẹ về nhà cho con khi họ đi công tác. Ngay cả MI6, cơ quan tình báo Anh, cũng tích cực tuyển dụng điệp viên là các bà mẹ chính vì “trí tuệ cảm xúc” đặc biệt của họ.

Bản năng làm mẹ vừa cố định vừa rất linh hoạt, mạnh mẽ và mong manh, cổ xưa và hiện đại, phổ quát và duy nhất. Các nhà khoa học tham gia vào các nghiên cứu trên kỳ vọng loại thuốc mới và tốt hơn dành riêng cho mẹ và đến ngày mà máy quét não cũng là một phần của các cuộc thăm khám bệnh nhân như máy đo huyết áp.

Hiện tại, rõ ràng các bà mẹ đang chịu nhiều áp lực về mặt thể chất cũng như căng thẳng từ khó khăn tài chính đến cô lập xã hội. Các nhà hoạch định chính sách có thể dựa trên các nghiên cứu mới để hỗ trợ tốt hơn cho những người phụ nữ dễ bị tổn thương.

Lược dịch từ sách của tác giả Abigail Tucker – Khám phá khoa học mới về bản năng làm mẹ cổ đại.

Nguyễn Hảo

Theo Smithsonianmag

Khoa học Nhân thể


BÀI CHỌN LỌC

Khám phá y học mới về thiên chức làm mẹ ở người phụ nữ