Là bậc cha mẹ thì ai cũng mong muốn con cái trưởng thành, mạnh khỏe, trở thành người có hữu ích cho xã hội, hy vọng con cái có thể lập công dựng nghiệp, thành danh trong xã hội, khiến cha mẹ cũng nở mày nở mặt, rạng rỡ tổ tông. Tuy nhiên có thể được như mong đợi hay không thì một phần khá quan trọng là cha mẹ có chú ý và biết cách giáo dục con trong gia đình hay không.
Trong quá trình dạy bảo con cái trưởng thành, cổ nhân có câu: “Vì nước dạy con". Người thầy đầu tiên của con chính là cha mẹ, gia đình là trường học mẫu giáo đầu tiên của trẻ.
Giáo dục quốc gia như lâu đài còn giáo dục gia đình như nền móng, nền móng kiên cố thì lâu đài mới vươn cao, nền móng mà yếu, lâu đài ắt nghiêng đổ. Giáo dục của gia đình đóng vai trò quan trọng nhất trong sự nghiệp giáo dục của quốc gia. Làm tốt giáo dục gia đình thì không những có thể làm hưng vượng gia tộc mà còn quan hệ đến sự phát triển của quốc gia và sự tiến bộ của dân tộc, đây đều là nghĩa vụ của mỗi một gia đình nên có.
Trẻ nhỏ trưởng thành là một quá trình chậm rãi lâu dài, giáo dục con cái cũng là một hệ thống công trình bền bỉ. Cha mẹ nên làm tốt trách nhiệm thiêng liêng giáo dục con cái của mình, chính là cần kiên nhẫn, chú ý tỉ mỉ từng chút một trong mỗi một sự việc. Cần coi trọng hành vi, lời nói, đặc biệt là coi trọng thân giáo của bản thân (bản thân cha mẹ phải làm gương), yêu cầu con cái học tốt, càng phải yêu cầu bản thân cha mẹ học tốt. Khi chỉ ra khuyết điểm của con cái thì đồng thời càng phải nghiêm khắc tìm chỗ thiếu sót của mình. Nếu như cha mẹ chỉ một mực chỉ trách con cái thì điều này không đúng, là chưa đủ. Nếu cha mẹ làm việc cẩu thả qua loa, làm sao có thể khiến con cái tâm phục khẩu phục? Làm sao có thể yêu cầu con cái làm việc chuyên cần tỉ mỉ?
-
- Trẻ nhỏ trưởng thành là một quá trình chậm rãi lâu dài, giáo dục con cái cũng là một hệ thống công trình bền bỉ. (Ảnh: Pxhere).
Truyền thừa gia phong, gìn giữ gia pháp
Trong vấn đề giáo dục con cái, vấn đề giữ gìn văn hoá truyền thống là điều không thể tách rời. Giáo dục con cái có thể chia thành: giáo dục nhà trường, giáo dục gia đình, giáo dục xã hội, 3 loại hình giáo dục này liên kết thành giáo dục nhân tài quốc gia. Phổ truyền tư tưởng văn hoá, bồi dưỡng đạo đức và các phương diện phát huy tác dụng quan trọng. Giáo dục gia đình tốt hay không nó không chỉ ảnh hưởng tới sự trưởng thành của trẻ nhỏ, sự thịnh suy của gia tộc mà còn ảnh hưởng tới sự tốt xấu của xã hội, sự nghiệp thành bại của quốc gia.
Trong giáo dục truyền thống, giáo dục đạo đức là vấn đề mấu chốt hàng đầu, tiếp đó mới là trí tuệ, mỹ thuật sau cùng là các loại phương diện lao động thực tiễn. Chúng ta có thể điểm qua mấy gia tộc điển hình về sự thịnh vượng lâu dài như gia tộc Tư Mã Quang, gia tộc Tăng Quốc Phiên, gia tộc Phạm Trọng Yêm... Đây đều là những gia tộc trường tồn, hưng thịnh bậc nhất trong lịch sử.
Có câu: “Phú bất quá tam", ngụ ý rằng không ai giàu quá ba đời. Tuy nhiên chúng ta có thể thấy những gia tộc này hưng thịnh trong suốt chiều dài lịch sử đặc biệt là gia tộc Phạm Trọng Yêm hưng thịnh suốt 800 năm hay gia tộc họ Bùi cường thịnh hơn 2000 năm lịch sử, tổng cộng 59 vị tể tướng, 59 vị đại tướng quân, 14 vị trung thư thị lang, 55 vị thượng thư, 44 vị thị lang, Thị hầu 11 người, Ngự sử 10 người, tiết độ sứ 25 người, sử quan 211 người, Thái thú 77 người; người có công được phong tước 89 người, tước hầu 33 người, tước bá 11 người, tước tử 18 người, tước nam 13 người; có liên quan tới hoàng thân quốc thích hoàng hậu 3 người, thái tử phi 4 người; Vương Phi 2 người; phò mã 21 người, công chúa 20 người… lưu danh sử sách.
Vậy điều gì đã giúp những gia tộc này cường thịnh như vậy? Đó chính là dựa vào giữ gìn môn phong, gia pháp, nói cách khác, gia huấn chính là linh hồn của gia tộc. Điển hình như gia huấn của gia tộc Phạm Trọng Yêm: “Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên hạ chi lạc nhi lạc”, nghĩa là "lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ" và “Tích đức hành thiện”. Hay gia huấn gia tộc họ Bùi có rất nhiều nhưng nói chung có thể khái quát trong mấy chữ sau: “Coi trọng giáo dục, sùng văn thượng võ, hành đức đi đôi với hành nghiệp, liêm khiết tự giác và có kỷ luật”.
Ngày nay giáo dục gia đình của chúng ta không được coi trọng như xưa, tuy nhiên cũng không thể thiếu đi tư tưởng khiêm tốn và trách nhiệm với đất nước. Trẻ em là tương lai của dân tộc, là niềm hy vọng của quốc gia, giáo dục trẻ em cần phải nhìn về phía trước, việc đó được bắt đầu từ mỗi gia đình. Giáo dục gia đình mà thành công sẽ mang lại cho trẻ em một môi trường trưởng thành hoàn hảo.
Một gia đình có môi trường giáo dục tốt ngoài những vấn đề căn bản như dân chủ, bình đẳng, hòa ái còn cần phải chú trọng hai phương diện: Một là truyền thừa gia phong, hai là tôn trọng, tuân thủ quy phạm hành vi của gia đình, hay còn gọi là gia pháp.
-
- Giáo dục gia đình ảnh hưởng không nhỏ tới sự tốt xấu của xã hội, sự nghiệp thành bại của quốc gia. (Ảnh: Pxhere).
Hiện nay ở một số thôn làng vẫn còn chú trọng gia phong, nếu nhà nào gia giáo không tốt, con cái không thể thành tài liền bị mọi người trách mắng: “Gia môn bất hạnh". Gia phong của một gia đình có tốt hay không, nó được quyết định phần lớn bởi hai chữ: Thiện và Cần (Thiện lương, chuyên cần).
Có những gia đình mà cha mẹ một chữ bẻ đôi cũng không biết, quanh năm đầu tắt mặt tối, sớm tối bán mặt cho đất bán lưng cho trời, nhưng lại nuôi dạy con cái vương trưởng thành tài. Mấu chốt vẫn không gì nằm ngoài hai chữ gia phong. Cổ nhân nuôi dạy con cái một lòng sùng Phật kính cha, nhất mực chuyên cần, thiện lương gìn giữ. Vì chuyên cần chữ hiếu, vì đạo thờ Thần nên khi gia tộc lập lên gia huấn thì con cháu nhất mực tuân theo không dám làm trái. Nhờ nhất mực tuân theo gia huấn, giữ đạo cháu con, tránh tối tìm sáng phát triển hưng thịnh.
Có thể phần lớn các gia đình giáo dục con cái hiện nay không còn coi trọng gia huấn, đây cũng là nguyên nhân mấu chốt của việc đạo đức xã hội đi xuống, con cái nuông chiều thái quá thành hư. Cổ nhân có câu: “Nước có phép nước, gia có gia quy", gia quy của một gia đình cũng như pháp chế của một quốc gia, nước không có pháp chế thì đảo lộn khuynh thành, nhà không có gia quy thì nhà trên dưới bất phân, cha con đảo lộn.
Xã hội ngày nay, có nhiều người cho rằng gia pháp, gia quy khiến cho con cái trưởng thành gò bó và lạc hậu, không theo kịp thời thế. Tuy nhiên trên thực tế xây dựng gia quy cũng là điều nên có của mỗi một gia đình, gia môn hưng thịnh thì gia quy cũng phải kiện toàn. Gia pháp gia quy nó là một bộ phận không thể thiếu trong văn hoá truyền thống, cho dù xã hội ngày nay có thừa nhận nó hay không thì lịch sử đã chứng minh, gia pháp gia quy nó đóng một vài trò vô cùng quan trọng trong mỗi một gia đình. “Giới Tử Thư" của Trinh Huyền thời Đông Hán, Gia Cát Lượng thời Tam Quốc, “Nghiêm Thị Gia Huấn” của Nghiêm Chi Thôi thời kỳ Nam Bắc, “Gia Phạm” của Tư Mã Quang thời Bắc Tống, “Gia Lễ” của Chu Hy thời Nam Tống, “Gia Huấn” Bùi gia... đều là những quy phạm của gia đình nhàm giáo dục con cháu đời sau mà cho tới tận ngày nay vẫn được gìn giữ, coi trọng. Bất luận là luân lý, sự vụ, tự thân tu dưỡng, chuyên cần chế ước, vì người mà làm, hưng gia lập nghiệp, báo quốc đền ơn thì đều có tác dụng tích cực. Dẫu áp dụng vào thực tiễn ngày nay vẫn hoàn toán có giá trị nguyên vẹn.
-
- Xã hội thời xưa rất coi trọng gia pháp, gia quy - là bộ phận không nhỏ góp phần làm ổn định trật tự xã hội, duy trì đạo đức. (Ảnh: Wikipedia).
Giới Tử Thư của Gia Cát Lượng
“Nết người quân tử, tĩnh để tu thân, kiệm dùng dưỡng đức.
Không đạm bạc chí chẳng sáng soi, không tĩnh tâm tiến xa chẳng nổi.
Học cần tâm tĩnh, tài cần phải học.
Không học, tài chẳng mở mang, không chí, chẳng thành nghiệp học.
Biếng nhác ắt chẳng thể tinh thông, nóng nảy sao tu thành tâm tính.
Tháng ngày vùn vụt, ý chí qua đi, thân đã già nua, chưa hiểu sự đời.
Nhà rách sầu bi, hối thì đã muộn”.
Nguyên văn:
Phù quân tử chi hạnh, tĩnh dĩ tu thân, kiệm dĩ dưỡng đức.
Phi đạm bạc vô dĩ minh chí, phi ninh tĩnh vô dĩ trí viễn.
Phù học tu tĩnh dã, tài tu học dã.
Phi học vô dĩ quảng tài, phi chí vô dĩ thành học.
Đãi mạn tắc bất năng lệ tinh, hiểm táo tắc bất năng trị tính.
Niên dữ thời trì, ý dữ tuế khứ, toại thành khô lạc, đa bất tiếp thế.
Bi thủ cùng lư, tương phục hà cập!
Mỗi lần tôi đọc lại “Giới Tử Thử” của Gia Cát Lượng tôi đều không khỏi xúc động. Thiết nghĩ nếu như mỗi một gia đình đều có thể có những gia quy để nuôi dạy cháu con, dẫu không thể viết được ra những lời văn hùng tráng tương tự như thế này thì chí ít cũng có được những chuẩn mực để làm người. Nếu mỗi một đứa trẻ sinh ra đều có thể thấm nhuần những điều dạy bảo của cha ông thì chắc chắn lớn lên đều có thể thành tài, thiện lương làm người, phụng cha dưỡng mẹ, báo quốc đền ơn.
Đặt định cho con cái quy tắc hành xử cũng chính là nền tảng mẫu mực cho sự phát triển của con cái ví như:
Đối nhân xử thế, thành thật lễ nghĩa.
Dám nói lời ngay, không được nói dối.
Làm người thiện lương, yêu thương giúp đỡ.
Gặp việc nhẫn lại, không thể cường quyền.
Coi trọng chữ tín, không được dối lừa.
Gia pháp cần chú trọng từ tu dưỡng bản thân, đưa ra những yêu cầu cho con cái về phương diện đối nhân xử thế. Về ăn ở sinh hoạt, nuôi dưỡng thói quen hàng ngày thì nên thường xuyên đôn đốc, giáo dục trẻ. Cho dù con cái đã trưởng thành rời xa cha mẹ, sống ở phương xa thì nội dung gia pháp vẫn sẽ không quên, sẽ luôn luôn khích lệ con cái vững bước tiến lên ngay chính trên còn đường đời còn lâu dài và nhiều gian nan phía trước.
Khải Chính
(Tham khảo và sử dụng một phần bài viết của tác giả Kim Liên ở zhengjian.org)
