Một công ty công nghệ sinh học của Anh nhận được sự hỗ trợ từ Quỹ Bill và Melinda Gates - thực hiện việc thả hàng ngàn con muỗi biến đổi gen ra môi trường với ý định kiềm chế quần thể muỗi gây bệnh. Được biết, muỗi biến đổi gen đều là muỗi đực, không cắn người và có khả năng làm "triệt sản" muỗi cái ở khu vực.
Cuối tháng 4 vừa qua, Ban kiểm soát muỗi Florida Keys (FKMCD) và Oxitec, một công ty công nghệ sinh học của Anh nhận được sự hỗ trợ từ Quỹ Bill và Melinda Gates, đã triển khai kế hoạch thả hàng nghìn con muỗi biến đổi gen ra môi trường nhằm chống lại dịch bệnh ở Florida Keys. Tuy nhiên, hành động này lại khiến người dân địa phương vô cùng lo lắng, vì họ sợ sẽ trở thành "chuột thí nghiệm".
144.000 con muỗi biến đổi gen có thể phá vỡ hệ sinh thái
Trong giai đoạn đầu của kế hoạch, các hộp đựng muỗi sẽ được đặt tại 6 địa điểm. Trong vòng 12 tuần, các nhà khoa học sẽ thả khoảng 144.000 con muỗi Aedes aegypti (có liên quan chặt chẽ với các bệnh truyền nhiễm như sốt xuất huyết, bệnh Zika và sốt vàng da) ra môi trường.
Các nhà khoa học kỳ vọng rằng những con muỗi đực (không hút máu người) sẽ giao phối với những con muỗi cái trong khu vực, trứng của những con muỗi cái sau khi nở ra sẽ chết, qua đó giúp kiểm soát quần thể muỗi Aedes aegypti và giảm sự lây lan của dịch bệnh.
Mặc dù loài muỗi này chỉ chiếm khoảng 4% tổng lượng muỗi ở Florida Keys, nhưng lại là nguyên nhân chính của hầu như tất cả các bệnh do muỗi truyền sang người, cũng như một số bệnh truyền sang động vật, chẳng hạn như giun trong tim động vật.
Các quan chức địa phương cho rằng cuộc thử nghiệm là cần thiết vào thời điểm thuốc trừ sâu ngày càng mất tác dụng đối với những loài gây hại nguy hiểm này. Một cuộc bỏ phiếu năm 2016 về dự án tuyên bố rằng đã nhận được sự ủng hộ đa số từ hầu hết các quận xung quanh.
Tuy nhiên, sự phản đối kéo dài nhiều năm đối với dự án thử nghiệm vẫn tiếp tục, vì các nhà phê bình cho rằng hành động can thiệp nhân tạo này của con người có thể sẽ gây ra những hậu quả không mong muốn. Mối quan tâm của họ hiện vẫn chưa được chính phủ hoặc Oxitec giải quyết thỏa đáng.
Dana Perls, một quản lý tại Friends of the Earth, một nhóm vận động bảo vệ môi trường có trụ sở tại Washington, DC, cho biết: “Khi bạn phá vỡ một hệ thống sinh thái, cho dù đó là một sự gián đoạn nhỏ hay một sự gián đoạn lớn, bạn sẽ tác động đến nó ở một mức độ nào đó. Lịch sử đã dạy chúng ta hết lần này đến lần khác rằng chúng ta cần phải vô cùng thận trọng với các thí nghiệm và công nghệ kỹ thuật di truyền mới. Một khi bạn thả vật liệu di truyền này vào tự nhiên, bạn sẽ không thể thu hồi lại nó".
Ngay cả người dân địa phương cũng bày tỏ sự "hoài nghi cực độ" đối với dự án này.
"Chúng tôi có thể không phải là nhà khoa học, nhưng chúng tôi biết đọc. Và những gì Oxitec nói và những gì chúng tôi đọc được từ các nguồn khác là hai điều hoàn toàn khác nhau", một người dân có tên Meagan Hull cho biết tại một cuộc họp hội đồng vào tháng 3. Bà nói thêm: "Tôi khẩn cầu mọi người hành động ngay lập tức và tìm giải pháp chống lại công nghệ này".
Muỗi Frankenstein
Một cư dân địa phương khác cho biết cô "vô cùng lo ngại" rằng kế hoạch này có thể dẫn đến nguy cơ muỗi cái biến đổi gen sẽ xuất hiện trong cộng đồng.
"Mọi người đều nói rằng việc đó sẽ không xảy ra, nhưng tôi không tin vào điều đó", cô nói, đồng thời cho thấy sự "thiếu minh bạch" từ Oxitec và các cơ quan chính phủ liên quan.
Ngay cả một số quan chức cũng bày tỏ sự lo lắng. Ủy viên Hội đồng địa phương Mark Gregg gọi muỗi biến đổi gen là "muỗi Frankenstein”.
Oxitec không còn là cái tên mới. Cơ quan này đã thực hiện một dự án kể từ năm 2013 tại Jacobina (Brazil) nhằm mục tiêu cắt giảm 90% số lượng muỗi ở đây trong khi vẫn bảo tồn tính toàn vẹn di truyền của quần thể côn trùng này tại bản địa. Trong mỗi tuần, họ thả 450.000 con muỗi ra môi trường, kéo dài 27 tháng, như vậy tổng số muỗi được thả ra đã lên tới hàng chục triệu con.
Giống như sáng kiến tại Florida Keys, Oxitec kỳ vọng rằng muỗi con đẻ từ muỗi biến đổi gen sẽ tự chết. Tuy nhiên, Oxitec đã gặp rắc rối vào năm 2019 sau khi các nhà nghiên cứu công bố một nghiên cứu cáo buộc rằng muỗi vẫn tiếp tục sinh sản.
Một phát hiện chỉ ra rằng có tới 60% số muỗi được phân tích có dấu vết của các gen biến đổi. Một số loài muỗi biến đổi gen thậm chí còn có dấu hiệu của “ưu thế lai” (hybrid vigor), làm cho muỗi trở nên mạnh mẽ và dẻo dai hơn, từ đó tăng khả năng kháng thuốc diệt côn trùng.
Thanh Hương (tổng hợp)
